Jan Haeverans

Een uitweg uit de impasse

We beleven het einde van een tijdperk. Het is een gevoel dat bij heel veel mensen leeft. De aanhoudende financiële crisis en de reactie daarop van de indignados en de bezetters van Wall Street, en zelfs de rellen in Londen eerder: het duiveltje is uit zijn doosje, en zal er zich niet gemakkelijk weer in laten stoppen. Wellicht zelfs helemaal niet.

Alleen: wat is er nu juist allemaal aan de hand? En vooral: als een tijdperk echt op zijn einde loopt, wat staat er ons daarna te wachten? Er zijn er weinigen die daar een coherente visie op kunnen formuleren. En het zijn vooral doemscenario’s die de ronde doen. Veelal varianten op hetzelfde thema: ons Romeinse Rijk staat op instorten, de barbaren staan voor de poorten.

Iemand die wel een glasheldere, en hoopvolle, kijk op de zaken heeft, is de Britse professor Tim Jackson, die maandagavond op de zesde Millenniumconferentie in de Gentse Vooruit een bepaald indrukwekkend exposé gaf over ‘welvaart zonder groei’, naar zijn gelijknamige boek. Dat de theaterzaal tot de nok volliep voor een lezing over een, laten we wel wezen, aartsmoeilijk en niet bepaald swingend onderwerp, is op zich al veelzeggend. Het thema houdt steeds meer mensen bezig.

Het plafond van de groei Economische groei, zo wist de professor, is het enige antwoord dat beleidsmakers wereldwijd weten te verzinnen op de financiële crisis. Alleen: groei is iets wat niet oneindig door kan gaan. Dat op een bepaald moment op zijn eigen grenzen botst. Zo kan de productiviteit simpelweg niet blijven groeien: ook al vinden we nog steeds efficiëntere machines uit, er is nu eenmaal een limiet aan de hoeveelheid arbeid die één mens in één uur kan verrichten.

Ook onze planeet geeft de laatste tijd duidelijk zijn limieten aan: meer en meer grondstoffen geraken uitgeput, en talloze ernstige milieuproblemen zijn een signaal dat we dreigen te verstikken in ons eigen afval. Helaas bijna letterlijk.

Bovendien: maakt eindeloze groei ons gelukkiger? Gaat ons welzijn er steeds maar op vooruit? Dat is absoluut niet zo, aldus Tim Jackson. En hij toonde een grafiek van de relatie tussen inkomen en levensverwachting. Die liet aanvankelijk een sterke klim zien: stijgen de lonen in de armste landen, dan gaat ook de levensverwachting er spectaculair op vooruit. Alleen stopt de toename op een bepaald moment, en stijgt nog wel het inkomen, maar niet de levensverwachting. Zo gaapt er een diepe inkomenskloof tussen bijvoorbeeld Cuba en de VS, of tussen Chili en Noorwegen, maar leven de mensen in al die landen gemiddeld ongeveer even lang. Grafieken voor bijvoorbeeld gezondheidszorg of toegang tot onderwijs vertonen eenzelfde curve. Een hoger inkomen stopt op een bepaald moment met meer welvaart te genereren.

Een nieuw model Dus als groei ons steeds ongenadiger opjaagt, de aarde uitput, en ons vanaf een bepaald moment niet wezenlijk gelukkiger maakt, waarom gaan we er dan nog mee door? Gewoon omdat we niet weten hoe het anders moet. Omdat we geen alternatief hebben.

Dat alternatief is er wel degelijk, volgens Jackson: welvaart zonder groei. We investeren nu massaal geld in een systeem dat zijn beste tijd gehad heeft. Dat ons ooit reële welvaart heeft gebracht, maar ons nu welvaart kost: om de banken te redden zullen sociale voorzieningen sneuvelen, zullen belastingen stijgen, zal het gezinsinkomen dalen. Geld dat verdwijnt in de zakken van de architecten van de crisis.

Kunnen we het niet beter aanwenden voor een Green New Deal, vraagt Jackson zich af. Naar analogie met de New Deal uit de jaren dertig, het massale investeringsprogramma waarmee president Roosevelt de Amerikaanse economie nieuw leven inblies na de beurscrash. Alles op alles zetten dus, op nooit geziene schaal, om een echte groene, duurzame en koolstofarme economie op poten te zetten.

En moeten we ons niet stilaan beginnen afvragen wat echte welvaart betekent? Is dat het verzamelen van almaar meer spullen en rommel rond ons, die we met alarmsystemen en driedubbele sloten moeten beveiligen tegen zij die zich die dingen niet kunnen permitteren? Of gaat echte welvaart over wezenlijke dingen als onderwijs, gezondheidszorg, sociale voorzieningen en degelijke huisvesting? Wat draagt het meeste bij tot onze beschaving? Zijn dat elektrisch bediende autoruiten, stereo’s met afstandsbediening en automatische garagepoorten? Of gaat het veeleer om eerlijke kansen voor iedereen, een gezonde leefomgeving, een toekomst voor onze kinderen?

Cruciale keuzes

Uiteraard kiest Jackson resoluut voor het laatste, de duurzame welvaart. Die hij hoopt te bereiken door te evolueren van een door krediet (schulden dus) gedreven economie, naar een letterlijk spaarzame economie en ecologie. In plaats van almaar meer krediet aan te gaan om steeds meer te consumeren, moeten we weer leren sparen, voor dingen die er wezenlijk toe doen. Spaargeld dat de overheid intussen kan inzetten om een groot aanbod van kwalitatieve niet-marktgedreven diensten op te zetten die veel mensen aan het werk kunnen zetten. Diensten op sociaal gebied, zoals kinderopvang, maar ook ecologisch, zoals natuurherstel.

Een economie dus die niet gericht is op steeds grotere winsten en risico’s, maar op stabiliteit en bescheiden opbrengsten. Niet op galopperende productiviteit maar op kwalitatieve diensten en stabiele tewerkstelling. Niet op individueel winstbejag, maar op het welzijn van de hele gemeenschap.

We zijn op een kruispunt aanbeland en staan voor cruciale keuzes. De weg die Tim Jackson aanwijst, lijkt me verreweg de aantrekkelijkste optie.

Jan Haeverans

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content