‘Een kwart van de gevluchte verpleegkundigen zal in Europa blijven’

Ziekenhuizen die compleet vernield zijn en medisch personeel dat zonder stroom en water moet werken – de situatie in de Oekraïense gezondheidszorg is desastreus, zegt de Oekraïense minister van Volksgezondheid Viktor Ljasjko.

Midden maart gingen de choquerende beelden van een aanval op een kraamkliniek in Marioepol de wereld rond. Het werd al snel duidelijk dat de Russische aanvallen op Oekraïne de medische infrastructuur niet ontzien. Ondertussen werden nog talloze ziekenhuizen aangevallen of zelfs volledig vernield. Ook dokters raakten gewond of werden gedood. ‘Toch helpen wij iedereen, ook de Russische soldaten’, zegt Viktor Ljasjko, minister van Volksgezondheid.

Hoe staat de Oekraïense volksgezondheid er op dit moment voor?

Viktor Ljasjko: Vanaf de eerste dagen van de oorlog hebben we onze gezondheidszorg naar oorlogsmodus omgeschakeld. Zo loopt de zorg vrij goed, maar niet alles gaat perfect. Het land is nu in drie zones verdeeld. Uit de eerste zone, waar de oorlog hevig woedt en de situatie kritiek is, worden patiënten geëvacueerd naar een tweede zone. Die ligt dicht bij het front, maar niet pal in het oorlogsgewoel. In West-Oekraïne is er een derde zone. Daar is het rustiger, maar er wonen nu veel vluchtelingen uit het oosten van het land, waardoor er ook problemen ontstaan. Want het aantal mensen dat medische zorg nodig heeft, is er sterk toegenomen. Onze gezondheidsinstellingen zijn zwaar getroffen: 678 ziekenhuizen zijn beschadigd, 104 zelfs compleet vernield. 379 apotheken zijn beschadigd, 28 apotheken zijn niet meer te redden.

Kunnen huisartsen nog werken?

Ljasjko: In het westen en het centrum van het land functioneert de thuiszorg, omdat daar niet actief gevochten wordt. Er zijn ook helden die midden in het oorlogsgebied werken. In de stad Izjoem heeft een verpleegkundige zijn werk ondanks de oorlog voortgezet. Acht extra verpleegkundigen werken met hem mee, enkelen van hen met ambulances. Zij bleven midden in het oorlogsgewoel zieke mensen verzorgen. Dat zijn echte helden.

Door de oorlog kunnen mensen niet behandeld worden voor pakweg hartinfarcten of beroertes. Merkt u daardoor oversterfte?

Ljasjko: Daarover hebben we nog geen cijfers. Meer dan 12 miljoen mensen zijn gevlucht, vooral vanuit het oosten en het zuiden naar het centrum en het westen van Oekraïne. Meer dan 5 miljoen mensen zijn uit Oekraïne vertrokken. Er zijn regio’s die door de Russen bezet worden en waar er bijna geen medische hulp beschikbaar is. Dat zijn misdaden tegen de mensheid. Er bestaan geen groene corridors voor mensen met acute ziektes. Ook medicatie raakt niet tot daar. Evacuatieprogramma’s verdelen patiënten over heel Europa en voeren gegevens van de patiënt en zijn ziekte of verwonding in een databank in.

‘De zorg loopt vrij goed, maar niet alles gaat perfect.’

Worden er in Oekraïne ook Russische soldaten behandeld?

Ljasjko: Ja, want Oekraïne heeft de Verdragen van Genève ondertekend. Alle zieken en gewonden worden behandeld, ongeacht hun herkomst – dat geldt ook voor Russische soldaten. Oekraïners hebben al bloed gegeven voor Russische soldaten. Maar we weten niet of de Russen ook Oekraïners behandelen.

Hoe schat u de coronasituatie in? Heeft de oorlog iets veranderd?

Ljasjko: Dat is in Oekraïne niet anders dan in West-Europa. We registreren beduidend minder gevallen en het aantal ziekenhuisopnames gaat in dalende lijn. Alleen hebben we geen data uit het zuiden en het oosten, dus daar kunnen we de situatie niet inschatten.

U krijgt veel medische hulp uit het buitenland. Wat houdt die concreet in?

Ljasjko: Europese landen zijn gul geweest voor de Oekraïense gezondheidszorg. De situatie is dan ook dramatisch. Door de oorlog is het systeem ondergefinancierd. We hebben geld nodig voor de gezondheidsmedewerkers die elke dag de klok rond werken, soms zonder stroom en water.

’We laten nu zelfs 25 procent geneeskundestudenten meer toe tot dan normaal.’

Bent u bang dat Oekraïense dokters en verpleegkundigen die gevlucht zijn niet meer zullen terugkomen, omdat ze in hun land van opvang een job gevonden hebben?

Ljasjko: Veel mensen die Oekraïne verlaten hebben, zijn vrouwen met kinderen. We gaan ervan uit dat de meesten van hen zullen terugkeren. Maar Oekraïne wil lid van de EU worden, en dan zal bij ons gebeuren wat in Polen gebeurde toen dat land toetrad tot de EU. Veel medisch personeel verliet het land voor een baan in pakweg het Verenigd Koninkrijk. 25 procent van de gevluchte verpleegkundigen zal in Europa blijven, de rest zal volgens onze voorspellingen terugkeren.

Kunnen uw geneeskundestudenten hun opleiding voortzetten?

Ljasjko: Ja, we laten tegenwoordig zelfs 25 procent studenten meer toe tot die studierichting dan normaal. Twee medische universiteiten zijn verhuisd en zetten hun lessen online voort. We overleggen voortdurend over verbeteringen.

Wordt er in de ziekenhuizen op de een of andere manier nog aan onderzoek gedaan, of aan communicatie over internationale vooruitgang in de geneeskunde?

Ljasjko: De samenwerking gaat gewoon door. Door de oorlog is de situatie voor onze onderzoeksinstellingen wel veranderd. Het nationaal centrum voor kankeronderzoek in Kiev, bijvoorbeeld, heeft nu ook andere taken. Vroeger werden daar alleen kankerpatiënten behandeld, nu zijn er ook oorlogsslachtoffers. Normaal gesproken had dit jaar in Kiev de bouw van een nieuw universitair ziekenhuis moeten beginnen. De oorlog stuurt al die plannen in de war.

Hoe verloopt de samenwerking in de regering? Vergaderen jullie samen? Wordt er over andere thema’s dan de oorlog gesproken?

Ljasjko: Alle ministeries zijn in oorlogsmodus. Mijn ministerie werkt zeven dagen op zeven. Ik blijf vaak slapen op kantoor en reis veel door het land, vooral naar plaatsen waar de situatie nijpend is. Veel kan tegenwoordig online plaatsvinden.

U bent dokter. Voelt u het kriebelen om zelf mee te helpen?

Ljasjko: We willen allemaal meevechten om Oekraïne te beschermen. Maar er moeten ook mensen zijn die zich bezighouden met de organisatorische kant van de zaak. Zo doe ik mijn deel voor Oekraïne. Voor ministers en andere politici is het intussen bij wet verboden om zelf naar het front te trekken.

© Der Spiegel/ Vertaling Dries Blontrock