Het lijkt erop dat niemand Vladimir Poetin ooit nog op zijn woord zal vertrouwen, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck. ‘De belangrijkste leugen was dat hij geen oorlog zou beginnen, maar er zijn ondertussen nog vele leugens gevolgd.’
We zijn in Slovenië, in juni 2001, en George W. Bush en Vladimir Poetin hebben elkaar zopas voor het eerst ontmoet. Op de gezamenlijke persconferentie krijgt de Amerikaanse president een vraag over zijn Russische tegenhanger: ‘Is dit een man die de Amerikanen kunnen vertrouwen?’ Bush zegt: ‘Ik heb de man in de ogen gekeken. Hij is oprecht en hij is te vertrouwen.’ En stamelt dan het zinnetje dat de geschiedenisboeken heeft gehaald, terwijl hij zijn papieren ordent: ‘Ik heb een glimp opgevangen van zijn ziel.’ Hij werd gerold waar hij bij stond.
Meer dan twintig jaar later is het Westen nog altijd de ziel van Vladimir Poetin aan het peilen, maar het vertrouwen van toen is weg – eindelijk. Wat de Russische president over Oekraïne heeft gezegd is onbetrouwbaar gebleken. De afgelopen maanden heeft hij voortdurend gelogen en mist gespuid. De belangrijkste leugen was dat hij geen oorlog zou beginnen, maar er zijn ondertussen nog vele leugens gevolgd. Afgelopen maandag legden de Russen nog maar eens een staakt-het-vuren op tafel, dat prompt nog maar eens door henzelf werd geschonden. De voorstellen voor humanitaire corridors, de ‘onderhandelingen’ met de Oekraïense delegatie, de desinformatie op de Russische televisie: geen enkele uitspraak van het regime is voor waar aan te nemen. De woorden van het Kremlin van de afgelopen weken zijn vals of kwaadaardig, en meestal allebei tegelijk.
De woorden van het Kremlin zijn vals of kwaadaardig, en meestal allebei tegelijk.
Als er iets finaal duidelijk is geworden, dan wel dat de psyche van Poetin – een minder religieus alternatief voor ‘ziel’ – voor een belangrijk deel uit revanchisme bestaat. Het staat in elke biografie te lezen hoezeer de Russische president geschokt was door het einde van de USSR. In Dresden, waar hij als KGB-agent gestationeerd was, voelde hij zich na de Val van de Muur plompverloren, in de steek gelaten door de leiders in Moskou. Het triomfalisme van het Westen na 1989 is hem sindsdien een doorn in het oog. Het herstel van het oude Russische rijk is zijn missie. En de westerse avonturen van voormalige sovjetrepublieken zijn sindsdien een casus belli.
Yevgeny Primakov, een van de premiers van ex-president Boris Jeltsin, tekende die lijn al jaren geleden uit. De obsessies van Poetin passen naadloos in wat de ‘Primakov-doctrine’ is gaan heten. Het verzet tegen de uitbreiding van de NAVO, de leidende rol voor Rusland in de voormalige sovjetrepublieken en het streven naar een multipolaire wereld samen met China en India, als wapen tegen de dominantie van de VS: het is allemaal al bij Primakov te vinden. Voor wie denkt dat het Russische probleem is opgelost als Poetin van het toneel zou verdwijnen: zo simpel is het dus niet. Dit is niet de hoogstindividuele obsessie van een eenzaat.
Maar Poetin is wel een stuk roekelozer dan Primakov, of toch nu, bij de invasie van Oekraïne. Het Russische leger is vele malen sterker dan het Oekraïense, en Poetin had ook goed ingeschat dat de NAVO geen troepen naar Kiev zou sturen. Maar een snelle regimewissel is niet gelukt. En het heeft er alle schijn van dat ook plan B, een heuse oorlog, toch wat moeilijker loopt dan gedacht. Bovenal lijkt het er niet op dat iemand hem ooit nog op zijn woord zal vertrouwen. Dat zou nog wel eens de zwaarste tol kunnen blijken.
‘Ik zou hem toch niet op mijn ranch hebben uitgenodigd als ik hem niet vertrouwde’, insisteerde Bush nog in Slovenië. In 2014, vlak nadat de Russen de Krim waren binnengetrokken, herinnerde Ron Fournier ons nog eens aan die ontstellende naïviteit. Fournier is de journalist die Bush op die bewuste persconferentie had gevraagd of Poetin te vertrouwen was. In een stuk voor het Amerikaanse blad The Atlantic bekritiseerde hij dertien jaar later zowel Bush als opvolger Barack Obama voor hun softe, goedgelovige opstelling.
Zijn les: de wereld na de Koude Oorlog is vol van opportunistische leiders die nadrukkelijk níét denken zoals het Westen denkt. Als we nog altijd de arrogantie niet van ons hebben afgeschud, suggereert Fournier, dan vooral op dit punt: anders dan we denken, speelt Poetin nadrukkelijk niet volgens onze regels. Het is hoog tijd om de uitgangspunten van het Kremlin, hoe onbegrijpelijk ze ons ook mogen lijken, ernstig te nemen. Zolang we dat niet doen, zal Poetin ons voor de zot blijven houden.
Oorlog in Oekraïne: alles wat u moet weten
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
