De Vlaamse ‘bolletjeskermis’ van 14 oktober: doen we beter wat we zelf doen?

Deze gemeenteraadsverkiezingen zijn de tweede onder Vlaams gesternte. Professor Herwig Reynaert analyseert: ‘In naam van de stabiliteit – uiteraard – worden de establishmentpartijen bevoordeeld’

De gemeenteraadsverkiezingen zijn de tweede onder Vlaams gesternte. Professor Herwig Reynaert analyseert wat we zelf deden, en vraagt zich af: ‘Deden we het beter?’

Onze landgenoot Nicolas Colsaerts maakte de voorbije dagen furore tijdens de Ryder Cup. Hij schreef Belgische golfgeschiedenis door o.a. golflegende Tiger Woods het nakijken te geven.

Ook op lokaal vlak is het verkiezingsballetje al enige tijd van de tee (de afslagplaats) in de richting van 14 oktober (de hole) weggeslagen. Het doel van de partijen en politici is om met zo weinig mogelijk slagen het verkiezingsballetje in de hole te krijgen. Het verkiezingsballetje ligt momenteel zeker nog niet op de green (het laatste deel van het parcours dat heel kort wordt gemaaid). Sommigen zullen het verkiezingsballetje eerst nog op de fairway zien landen (het kort geschoren grastraject tussen de tee en de green), anderen zullen het balletje zien verdwijnen in het kort geschoren gras ernaast (de semi-rough) en nog anderen in het niet speciaal geprepareerde terrein ernaast, de rough. Ook elke verkiezingshole (het gehele parcours van tee tot hole wordt eveneens hole genoemd) heeft talloze hindernissen om de hole moeilijker te bereiken. Het wordt voor de partijen en de politici afwachten of men al dan niet under par (professional average result) zal spelen, ofwel in minder dan het aantal vooraf vastgestelde slagen.

Voor sommigen wordt het een birdie (één onder par), voor anderen ongetwijfeld een eagle (twee onder par) of een albatros (drie onder par) om dan nog maar van de hole in one te zwijgen. Voor nog anderen zal het een bogey (één boven par), een double bogey, …worden Anderen zullen het nog slechter doen.
Wijlen de eerste minister-president van Vlaanderen Gaston Geens zei ooit ‘Wij zullen moeten bewijzen dat wij wat we zelf doen, beter doen.’ Nu meestal gebruikt als ‘Wat we zelf doen, doen we beter.’

De gemeenteraadsverkiezingen van 2012 zullen de tweede zijn die onder Vlaams gesternte plaatsvinden. Wat deden we de voorbije jaren zelf en is dit beter?

Vlaanderen wilde de traditionele ondervertegenwoordiging van vrouwen in de lokale politiek helpen wegwerken. De onevenwichtige sekseverhoudingen in het politieke landschap zijn immers een oud zeer. Een ondervertegenwoordiging die des te groter wordt naarmate het college van burgemeester en schepenen in zicht komt. Vlaanderen telt op heden nog altijd slechts een heel beperkt aantal vrouwelijke burgemeesters.

Daarom trok de Vlaamse Regering de op andere niveaus bestaande quota door naar de gemeenteraadsverkiezingen. De regeling was tweeledig. Op de kandidatenlijsten moest enerzijds de helft van de kandidaten van een ander geslacht zijn. Anderzijds mochten de eerste drie kandidaten niet van hetzelfde geslacht zijn. In 2012 moeten de eerste twee kandidaten een vrouw en een man zijn. Het is een verdienstelijke poging om de lokale politiek vrouwvriendelijker te maken. Bovendien moeten vanaf 2007 beide seksen vertegenwoordigd zijn in het college van burgemeester en schepenen. Voor 2006 waren de colleges in heel wat gemeenten nog exclusieve mannenclubs. Hierin is er dus verandering gekomen.

In het verleden heeft de toepassing van quota het aandeel vrouwelijke verkozenen zeker verhoogd. Ook in 2006 was dit het geval. Het wordt afwachten wat 14 oktober op dat vlak brengt.

Traditioneel wordt de gemeenteraad verondersteld de hoeksteen van de lokale democratie te vormen. Vanaf 2006 kan de gemeenteraadraad haar eigen voorzitter kiezen. Voorheen was dit steeds de burgemeester. Zonder enige twijfel heeft het voorzitterschap soms gefungeerd als politieke troostprijs. Niettemin zijn er signalen dat er positieve impulsen aan de gemeenteraad werden gegeven doordat de burgemeester de gemeenteraad niet langer voorzat. Ter nuancering: in 2/3 van de gemeenten bleef de burgemeester de voorzitter.

Het wordt uitkijken hoeveel burgemeesters vanaf 2013 hun voorzittershamer zullen afgeven. Deze maatregel is echter onvoldoende om de gemeenteraad echt te versterken. Verder onderzoek naar betere verloning, zeker in de grotere Vlaamse steden en gemeenten, en omkadering zal onontbeerlijk zijn. Een gemakkelijke oefening wordt het niet.

Ook aan het college werd er verder gemorreld. Voortaan kon men het met minder schepenen doen. Op voorhand wist men al dat dit niet veel succes zou kennen. Dit is ook de realiteit. Wordt het straks beter? In 2019 in ieder geval wel. Iedere gemeente moet het dan met één schepen minder doen.

Een andere verandering is dat de OCMW-voorzitter vanaf 2013 deel moet uitmaken van het college. De voorbije legislatuur kon dit, straks moet het. Hiermee wilde Vlaanderen zorgen voor een betere afstemming van het beleid en de operationele samenwerking tussen OCMW en gemeente. De toekomst zal uitwijzen of dit resultaat oplevert.

Vlaanderen liet ook heel wat zaken onveranderd.

Het systeem Imperiali werd voor de gemeenteraadsverkiezingen behouden. De establishmentpartijen vonden elkaar. In de voetbalwereld gaat al lang het verhaal dat grote ploegen steevast bevoordeeld worden, in de politiek is dat geen verhaal maar een feit. De grootste partijen hebben immers baat bij het systeem Imperiali. Het meer proportionelere en voor kleinere partijen interessantere kiessysteem D’Hondt, dat voor alle andere verkiezingen geldt, kwam er niet en zit er niet meteen aan te komen. In naam van de politieke en bestuurlijke stabiliteit natuurlijk.

Welke geheimen de verkiezingen hebben, weten we op 14 oktober. Sommigen zullen ongetwijfeld een hole in one potten, anderen zullen verweesd achterblijven.

Laat ons echter in ieder geval hopen dat de verkiezingsstorm lokale mandatarissen oplevert die over de nodige kwaliteiten beschikken. Een goed lokaal bestuur is immers de hoeksteen van een democratische samenleving die Vlaanderen moet zijn.

Herwig Reynaert