‘De relatie tussen de Vlaamse Beweging en de politiek is er één van vallen en opstaan’

‘Ik kan niet met zekerheid zeggen of de N-VA over tien jaar nog zal bestaan als Vlaams-nationalistische partij’, zegt politicoloog Bart Maddens (KULeuven) naar aanleiding van de 50ste verjaardag van het Overlegcentrum van de Vlaamse Verenigingen (OVV).

Het Overlegcentrum van de Vlaamse Verenigingen (OVV) wil een koepel zijn voor verenigingen die zich tot de Vlaamse Beweging rekenen. De organisatie wil hen ook stimuleren in hun activiteiten. Vandaag organiseert het OVV in de Vrije Universiteit Brussel (VUB) een academische zitting. Een van de sprekers is politicoloog Bart Maddens.

Het Overlegcentrum van de Vlaamse Verenigen blaast 50 kaarsjes uit. Heeft het reden om te vieren als je kijkt hoe het vandaag met de Vlaamse Beweging gaat?

Bart Maddens: ‘Dat denk ik wel, want volgens mij gaat het vandaag helemaal niet zo slecht met de Vlaamse Beweging. De manier waarop de Vlaamse Beweging werkt is de jongste 50 jaar wel enorm veranderd. Het is afgestapt van de meer klassieke actiemiddelen als manifesten en betogingen. In plaats daarvan hanteert het nu een moderne of meer dynamische werking door met sociale media te werken. Denk bijvoorbeeld ook aan de talrijke opiniestukken die dagelijks verschijnen op websites als het Vlaamsgezinde doorbraak.be.’

‘Ook bij veel andere drukkingsgroepen zie je dat ze het moeilijk hebben om in het weekend een grote massa te mobiliseren. Maar dan nog doet de Vlaamse Beweging het ook met de oude actiemiddelen behoorlijk. Zo zijn er op het Vlaams-nationaal zangfeest en de Ijzerwake jaarlijks nog altijd zo’n 5.000 mensen aanwezig en ook de Vlaamse feestdag brengt een aanzienlijke groep mensen op de been.’

Leeft de Vlaamse Beweging niet onder zijn stand als je dat afmeet tegenover de grootte van de N-VA?

Maddens: ‘Dat is te simplistisch. De beweging is nu niet zo veel kleiner dan pakweg in de jaren ’80 en het is nog altijd een heel wijd vertakt maatschappelijk netwerk. Het blijft bovendien een drukkingsgroep en die zijn in de politiek, hoe je het ook draait of keert, figuranten. Zij kunnen de partijen enkel influisteren wat de koers moet zijn, maar zitten zelf niet aan het stuur.’

‘De Vlaams-nationalistische partijen zijn vandaag natuurlijk wel sterker dan ooit: de N-VA en het Vlaams Belang halen samen bijna 40 procent van de stemmen. Je zou je dan kunnen afvragen waarom een Vlaamse Beweging nog nodig is als zoveel Vlaams-nationalisten in het parlement zitten, want zij zouden de politieke eisen kunnen vertolken. Maar in de praktijk blijkt dat nogal tegen te vallen. Uit de mondelingen vragen en interpellaties van de N-VA dit jaar in het parlement, raakt maar 8,2 procent van de vragen de communautaire problematiek aan. Er wordt in de Kamer dus niet zo veel aan Vlaamse Beweging gedaan, vooral door de communautaire stilstand en de bijzondere positie van de N-VA in de regering. Zonder de Vlaamse Beweging zou er vandaag niet veel flamingantische commotie zijn.’

De Vlaamse Beweging blijft relevant?

Maddens: ‘Ze speelt in op een aantal heel maatschappelijk relevante problemen. België slaagt er volgens de Vlaamse Beweging niet in om een efficiënt bestuur tot stand te brengen: het staat op kop op vlak van belastingdruk, maar de dienstverlening is niet in verhouding daarmee. We krijgen te weinig waar voor ons geld. In die zin is België effectief een failed state.’

‘Daarnaast heb je de culturele dimensie: in een geglobaliseerde wereld is er meer verlangen naar nestwarmte en een eigen identiteit. Dat is ook een soort basisbehoefte van de mens waar de Vlaams Beweging op inspeelt. Maar dat betekent niet dat Vlaanderen zich daarom moet afsluiten van de wereld en een kleine parochie moet worden. Om met een open blik te kunnen interageren met andere culturen, moet je vertrekken van een eigen identiteit en een eigen thuis.’

Slaagt de Vlaamse Beweging erin om dat communautaire onder de aandacht te houden?

Maddens: ‘Ik denk dat ze die rol uitstekend speelt: bijvoorbeeld met doorbraak.be. Ze doet het ook goed in haar rol als lobbyist. Zo bleef het OVV lobbyen bij de N-VA om het communautaire thema niet te verwaarlozen. Het heeft daar overigens succes mee geboekt, want de partij besloot dit jaar om de communautaire motor binnen de eigen rangen opnieuw op gang te trekken door Hendrik Vuye en Veerle Wouters te laten werken aan het confederalisme.’

‘Maar de beweging moet ook beseffen dat politieke partijen volgens een heel andere logica functioneren, een marktlogica. En die electorale markt wordt steeds volatieler, waardoor partijen wisselvallig en onvoorspelbaar zijn. Partijen komen en gaan: de Volksunie was vroeger zo’n vaste waarde in het partijlandschap, maar het verdween op heel korte tijd. Ik zou daarom niet met zekerheid kunnen zeggen dat de N-VA over tien jaar nog altijd zal bestaan als Vlaams-nationale partij. De Vlaamse Beweging is daarentegen een factor van continuïteit en zal zeker blijven bestaan.

Uit het verleden blijkt ook dat de relatie tussen de Vlaamse Beweging en de politieke partijen er een is geweest van vallen en opstaan was. Zo lag het bijvoorbeeld overhoop met CD&V over de laatste staatshervorming. Misschien kan dat in 2019 ook met de N-VA gebeuren als die zou meewerken aan een nieuwe staatshervorming.’

‘Daarom moet de Vlaamse Beweging de kanalen naar alle politieke partijen open houden, want het is een drukkingsgroep en in se geen partijpolitieke beweging. Natuurlijk zullen de Vlaamsgezinde partijen N-VA en Vlaams Belang meer geneigd zijn om te luisteren, maar ook CD&V heeft goeie banden met de beweging. Zelfs in de meest Belgische partij, Groen, heb je met Bart Staes ook iemand die heel Vlaamsgezind is.’

Uit de laatste politieke peiling blijkt dat Vlaams Belang opnieuwe meer kiezers zou aantrekken, kiezers die bij de vorige verkiezingen nog op N-VA stemden. Denkt u dat het er ook voor kan zorgen dat het communautaire zo ook meer op de voorgrond zal treden?

Maddens: ‘Vlaams Belang is als het ware de eigenaar van thema’s als migratie en de islam. Omdat de kiezers dat door de asielcrisis en de terreuraanslagen nu belangrijker vinden, zijn ze ook meer geneigd om voor die partij te kiezen. Ik denk dus niet dat de opflakkering veel met het communautaire te maken heeft. In hun communicatie zie je dat het ook wat op het achterplan is geraakt. Nu zet het vooral in op het anti-islamdiscours.’

N-VA maakt achter de schermen werk van het confederalisme. Is het niet risicovol om op het communautaire te focussen bij de volgende verkiezingen als het ook de grootste partij wil blijven, want er bestaat momenteel toch niet echt een draagvlak bij de Vlamingen voor het confederalisme?

Maddens: ‘Ik zou niet zeggen dat er geen draagvlak voor bestaat. De kiezers die voor de grote verkiezingsoverwinningen van de N-VA gezorgd hebben in 2010 en 2014, weten heus wel dat de partij een radicaal Vlaamsgezinde partij is. In 2014 is er evenwel een communautaire moeheid ontstaan door langdurige crisissen als BHV.

N-VA heeft dat aangevoeld en besefte dat 2014 geen goed moment was om met een communautair verhaal naar de kiezer te stappen. De grote vraag is inderdaad wat de partij in 2019 zal doen. Vanuit Vlaams-nationalistisch standpunt is de huidige perceptie van België als failed state natuurlijk fantastisch. Dat bewijst dat de N-VA van vóór 2014 gelijk had: België is een doodlopende straat. Maar omdat de N-VA nu zelf in de regering zit, kan ze daar natuurlijk niet mee uitpakken. De partij wil namelijk ook laten zien dat het goed bestuurd heeft, maar dan toont het ook aan dat België werkt. Dat is de grote paradox van haar regeringsdeelname.’

Hoe ziet u de toekomst van het cordon sanitaire als het Vlaams Belang een goed resultaat zou halen?

Maddens: ‘De traditionele partijen hebben het Vlaams Belang zo gedemoniseerd in het verleden, dat ze moeilijk een bocht van 180 graden kunnen maken. Het is deel gaan uitmaken van de politieke cultuur. Omdat de partij door slechte verkiezingsresultaten al een geruime tijd niet meer relevant is, verdween die afkeer van de andere partijen wat naar de achtergrond. Maar die angst en demonisering zullen opnieuw opduiken bij electoraal succes, waardoor de partijen terug zullen grijpen naar dat cordon sanitaire.’

‘Ook de N-VA zal het niet doorbreken. Zij zijn in principe wel tegen het cordon sanitaire, maar in de praktijk doen ze er wel aan mee. Dat heeft voor een groot deel te maken met het feit dat de partij in grote mate altijd een anti-Vlaams Belangpartij is geweest. Het wou het alternatief voor ‘fatsoenlijke en niet-racistische’ rechtse kiezers zijn. De partij pakt er ook mee uit dat ze – in tegenstelling tot de linkse partijen – het Vlaams Belang klein heeft gekregen. Daarom zal het voor de N-VA niet gemakkelijk zijn om een bocht van 180 graden te maken om toch met hen samen te werken. Bart De Wever heeft bovendien al duidelijk gezegd dat hij nooit gaat meestemmen met het Vlaams Belang.