De razend populaire komiek die Poetin aanvalt: ‘Niets is zo grappig als de keiharde waarheid’

Jarenlang was Maksim Galkin een van Ruslands meest geliefde presentatoren en komiek, getrouwd met een nationaal icoon. Vandaag is hij er persona non grata en hebben het Kremlin en de media een moddercampagne tegen hem ingezet. Hoe riep Galkin de toorn van Poetin over zich af?

Een zwart vierkant vormt het begin van het einde voor de carrière van Maksim Galkin in zijn thuisland. De comedian en entertainer postte dat vierkant op 24 februari, de eerste dag van de Russische oorlog tegen Oekraïne, op zijn Instagrampagina met 9,5 miljoen volgers. ‘Er is geen rechtvaardiging voor een oorlog!’ voegde Galkin daaraan toe. De 45-jarige tv-presentator ging daarmee verder dan de meeste andere Russische kunstenaars. Die postten een kort ‘Nee tegen de oorlog!’, of deden er liever het zwijgen toe.

PR-ramp voor het Kremlin

Twee maanden later, aan de vooravond van het orthodoxe paasfeest, vernielde een Russische raket een huis in het Oekraïense Odessa. Daarbij stierven een meisje van drie maanden oud, haar moeder en haar grootmoeder. Die dag post Galkin een video. Daarin is een veranderde, geschokte man met kortgeknipte haren te zien. Hij zoekt naar woorden en eist antwoorden. ‘Rusland heeft zich aan zo veel verschrikkelijke dingen schuldig gemaakt’, zegt Galkin. ‘Maar het beweert geen schuld te dragen.’

Hij somt in de video de Russische misdaden op, die het Kremlin betwist. ‘De gruweldaden in Boetsja – dat waren wij niet. Marioepol met de grond gelijkgemaakt – dat waren wij niet. Een raketinslag in Odessa – dat waren wij niet. Wij waren het nooit. Maar wat doen we daar dan?’, vraagt hij, waarna hij een lange pauze laat vallen. De video werd intussen meer dan 7 miljoen keer bekeken. Dat is opmerkelijk, want Instagram is in Rusland als ‘extremistisch’ geclassificeerd en gebannen.

Maksim Galkin is de grootst mogelijke PR-ramp voor het Kremlin. Hij is niet zomaar iemand, maar de populairste entertainer, satiricus en comedian van het land. Daarnaast is hij getrouwd met Alla Poegatsjova, een alom geliefde schlager-prima donna uit het Sovjettijdperk. Zij is deel van het Russische cultureel erfgoed, een soort nationale heilige.

Dat uitgerekend Galkin de oorlog veroordeelt, moet steken voor de leiders in Moskou.

Het zou lastig zijn om in het uitgestrekte land iemand te vinden die het koppel met een groot leeftijdsverschil niet kent. De Russen vertrouwden bijna niemand zozeer als hen. Dat uitgerekend Galkin de oorlog veroordeelt en met zijn vrouw naar Israël verhuisd is, moet voor de leiders in Moskou bijzonder hard steken. Nu probeert het met alle middelen de reputatie van de zogenaamde verrader met de grond gelijk te maken en hem financieel te ruïneren.

Voor Galkin geldt de facto een werkverbod in Rusland. Enkele dagen na het begin van de aanval werd hij van alle televisieschermen gebannen. De staatstelevisie haalde een reclamespot uit de ether voor kredietkaarten van de handelsbank Uralsib waarin de komiek een extravagant toneeltje opvoert met zichzelf. Zijn talkshow ‘Sevodnja Wetsjerom’, wat zoveel betekent als ‘Vanavond’, verdween zonder enige verklaring uit het zendschema van Channel One Russia. De talkshow bestond uit koffiekletsen met beroemdheden en lokte in primetime miljoenen kijkers. Op de dag van de overwinning op nazi-Duitsland, 9 mei, keerde de show terug, evenwel zonder Galkin. Een voormalige balletdanser was zijn vervanger. Die was volgens kenners zoveel slechter als presentator en humorist, dat de kijkcijfers plots een diepe duik namen.

De Russen kennen Galkin, hun ‘Max’, niet alleen van het kleine scherm. De liveoptredens van de entertainer in de Russische provinciesteden veroorzaakten een heuse volkstoeloop. Om kaartjes werd gevochten. Enkele dagen na Galkins eerste anti-oorlogsboodschap filmt de staatstelevisie in het noord-Russische Archangelsk opgehitste kaartjeshouders die aan de kassa hun geld terugeisten. ‘Hij is een kunstenaar van de Russische Federatie’, zegt een boze vrouw met een stofmasker in de camera, ‘en nu schaart hij zich aan de zijde van Oekraïne’. Een andere man foetert dat Galkin nazi’s steunt. De menigte klapt en juicht als een medewerker van het theater de annulering van Galkins optreden aankondigt. Of het volk zich echt tegen hem heeft gekeerd, of de staatstelevisie het geheel geënsceneerd heeft, blijft onduidelijk. De meerderheid van de Russen steunt volgens de recentste peilingen in ieder geval ook na drie maanden nog steeds de oorlog, die officieel nog steeds ‘speciale militaire operatie’ heet.

Roddelblaadjes

Galkin heeft de tv-uitzending met de scheldende kaarthouders op zijn eigen Instagrampagina gedeeld. Hij betwist dat zijn toeschouwers massaal hun kaartjes gaan inwisselen. Volgens Galkin hebben de Russische geheime dienst FSB en de lokale machthebbers druk op het theater uitgeoefend. ‘Als ik vandaag niet in Rusland optreed, dan is dat niet omdat ik niet wil, maar omdat mijn optredens verboden zijn.’ Hij zegt alle dat alle reclamecontracten zijn weggevallen, samen met alle mogelijkheden om in Rusland te werken. Met de media wil hij nog niet spreken, hij heeft nog niet het gevoel dat dit het moment is om interviews te geven.

Galkin kan Poetins stem, gedragingen en starre mimiek perfect imiteren.

Galkins tv-carrière begon meer dan 20 jaar geleden. Als slungelige jongeman met halflang golvend haar presenteerde Galkin de populaire tv-quiz ‘Wie wordt miljonair?’ en een half dozijn andere kijkcijferkanonnen. De zoon van een joodse officier uit Moskou viel op door zijn talent voor parodie en imitatie. Een duet met Alla Poegatjsova katapulteerde hem als twintiger naar de grootste podia van het land. Tien jaar later huwde hij de 27 jaar oudere zangeres en kregen ze via een draagmoeder de tweeling Lisa en Harry. Het buitengewone echtpaar vulde dankzij hun luxeleventje de voorpagina’s van roddelblaadjes, maar werd zelden in de media aangevallen. Dat was vooral te danken aan het feit dat Galkin altijd een gewone jongen is gebleven. Dat vertellen zijn fans en zijn buren, die hij op Nieuwjaar een fles wodka en andere kleine geschenken cadeau gaf.

Wie Galkin vooral als ceremoniemeester of van zijn optredens op de staatszenders kende, had een charmante en aanspreekbare gastheer voor ogen, een getalenteerde lolbroek met een scherpe tong, die met de mond wagenwijd open andere zangers imiteerde en zelfs de aria van de Koningin van de Nacht te berde kon brengen.

Op het podium drijft Galkin de spot met iedereen, ook met Vladimir Poetin. Diens stem, gedragingen en starre mimiek kan hij perfect imiteren. Galkin had het over Poetins moeiteloze herverkiezingen, trok parallellen tussen hem en de Belarussische dictator Aleksandr Loekasjenko, die intussen een trouwe vazal van Poetin is. De komiek profiteerde volop van de narrenvrijheid die dankzij zijn talent en populariteit verwierf, ook de voorbije jaren, toen Rusland repressiever werd en de staat zich steeds meer ging moeien in de cultuursector.

Collega van Zelensky

Volgens de Moskouse muziekjournalist Artur Gasparjan is hij ook dankzij zijn beroemde vrouw zolang onaantastbaar geweest. Alla Poegatjsova beleefde in de jaren 80 successen in het Westen en permitteerde zichzelf bepaalde vrijheden. De prima donna, die met Galkin aan haar vijfde echtgenoot toe is, zette zich vanaf 2011 met alle macht in voor de toenmalige liberale presidentskandidaat Michail Prochorov. Over de oorlog in Oekraïne zwijgt ze. Maar Gasparjan is zeker: ‘Het is een oorverdovende stilte, die iedereen begrijpt. Max zou zich nooit zo fel hebben uitgelaten als zij ertegen was.’ De muziekexpert kent het koppel al jaren persoonlijk.

Toen Oekraïne in 2019 een andere comedian, een voormalige collega met wie hij nog op het podium stond, tot president verkoos, deden in Rusland al snel de grap de ronde dat Galkin zich nu zelf kandidaat moest stellen voor het presidentschap. Hij feliciteerde zijn voormalige collega, Volodymyr Zelensky in een lange videoboodschap. Terwijl de Oekraïner tegen Poetin vocht in de al jarenlang aanslepende loopgravenoorlog in de Donbas, streed Galkin met de wapens van de humor tegen het regime.

‘Voor Galkin is vrijheid de natuurlijke toestand van de geest en de creativiteit.’

In de herfst van 2019 wordt een optreden van Galkin in Novosibirsk op YouTube geplaatst. Dan al veroorzaakt hij heel wat deining. ‘Ik heb vroeger meer politieke humor gebracht’, vertelt de kunstenaar. ‘Nu is er censuur.’ De komiek ziet er in zijn strakke zwarte pak ernstiger en bitterder uit dan vroeger. Hij uit buitengewoon harde kritiek op de Russische inmenging in Oekraïne. Volgens hem ‘verovert Poetin in gedachten Mars’, en lijken de tv-zenders wel teruggekeerd naar het Sovjettijdperk. Galkin stoort zich aan de mentaliteit van zijn medeburgers. ‘We zullen nooit aan de slavernij ontkomen’, zegt hij. De Kremlinkritische krant Novaja Gazeta schrijft sindsdien over Galkin als een ‘dissident’.

‘Plots had iedereen de indruk dat Max ineens zeer politiek geworden was. Eigenlijk deed hij alles wat hij vroeger al gedaan had’, zegt Gasparjan. ‘Hij is een man met sterke principes. Voor hem is vrijheid de natuurlijke toestand van de geest en de creativiteit.’

Aan Galkins imago van sympathieke jongen veranderden zijn kritische optredens lange tijd niks. De Chinese onlinewinkel AliExpress benoemde hem in 2020 nog tot zijn ambassadeur in Rusland. ‘Maksim is niet alleen een van de bekendste Russen, mensen van verschillende leeftijden en met uiteenlopende meningen vertrouwden hem’, vertelde de Russische marketingdirecteur van AliExpress. Ook bij de bank Uralsib was men ervan overtuigd dat Galkin het ideale gezicht was voor hun bedrijf en een ‘echte meningsvormer’ was.

Moddercampagne

Dat is nu verleden tijd, want sinds eind februari werken de Russische kranten en tv-zenders op volle toeren om de wonde die na het vertrek van Galkin en Poegatsjova lijkt te gapen, weer te vullen met vernederingen, kwaadaardige geruchten en haat. Margarita Simonjan, de hoofdredacteur van RT, de staatszender voor het buitenland, viel het koppel onder de gordel aan. Ze speelt in op oude geruchten door te vertellen dat iedereen weet dat Galkin homoseksueel is. Hij zou, om de aandacht af te leiden, zichzelf te verrijken en zijn carrière te bevorderen, met een oudere vrouw zijn getrouwd. Simonjan bleef haar gal spuwen: Galkin zou een ‘leugenachtige persoon’ zijn, die het waagt met modder te gooien naar zijn moederland.

De roddelpers voorspelt de echtscheiding van het koppel en schrijft dat de diva oud geworden is. De ene dag staat het koppel aan de rand van de afgrond en dreigt een aanklacht wegens moord tegen Galkin. De andere dag krijgt de Russische lezer een exclusieve blik in een luxevilla met zwembad die zes miljoen dollar gekost zou hebben. In die villa in het Israëlische Caesarea zouden Galkin, Poegatsjova en de kinderen een gezapig leven leiden.

‘Hij zal hier niet meer op tv kunnen optreden, de deur is dicht.’

In hun geboorteplaats, het dorpje Grjas (vrij vertaald ‘Vuil’), op een uur rijden van Moskou, zijn ze niet zeker of Galkin nog terugkeert. In de media gaat het gerucht dat de ster zijn landgoed wil verkopen. Daarmee had Galkin nochtans een kinderdroom gerealiseerd. Op een heuvel had hij een okergeel slot met zes verdiepingen en een hoge toren gebouwd, waarvan de kostprijs in de miljoenen euro liep. Galkin zal volgens een dorpsbewoner niet meer vriendelijk ontvangen worden in Rusland: ‘Hij zal hier niet meer op tv kunnen optreden, de deur is dicht.’

Galkin geeft vanuit zijn ballingsoord allerminst de indruk dat hij de landverrader aan de rand van de afgrond is die de Russische media van hem maken. In zijn videoboodschappen ziet hij er helder en bevrijd uit. In juni zal hij voor 16 uitverkochte zalen optreden in Israël, waar er een grote Russische gemeenschap is. Daarna wil hij op wereldtournee gaan. Hij is van plan een deel van de opbrengst aan Oekraïense vluchtelingen te schenken.

‘Ik moet in staat zijn om de mensen aan het lachen te brengen, onder andere door hun de waarheid te vertellen. Want meestal is niets zo grappig als de keiharde waarheid’, zei Galkin tweeënhalf jaar geleden. In Rusland willen ze zijn keiharde waarheden niet meer horen.

Ann-Dorit Boy en Christina Hebel

© Der Spiegel/ Vertaling Dries Blontrock