De politieke carrière van Leo Tindemans

Een uitgebreide biografie van oud-premier Leo Tindemans, die op 92-jarige leeftijd overleed.

Leo Tindemans, geboren op 16 april 1922 in Zwijndrecht, doet in 1958 zijn intrede in de nationale politiek. Wanneer zijn partij CVP-PSC dat jaar een nieuwe nationale secretaris nodig heeft, geeft Tindemans na lang aandringen toe. Hij is dan al een paar jaar actief als secretaris op de studiedienst van de dan nog unitaire Christelijke Volkspartij. Wanneer Frans Van Cauwelaert in mei 1961 overlijdt, volgt Tindemans hem op als Kamerlid. Hij zal tot 1979 en van 1981 tot 1989 in het halfrond zetelen en zal in die dertig jaar zijn stempel drukken op de Belgische politiek. In de gemeentepolitiek is Tindemans eveneens actief: van 1965 tot 1973 is hij burgemeester van Edegem.

De regering doet echter zo goed als de hele legislatuur uit. Meer zelfs: in 1970 realiseert ze de eerste staatshervorming, waarbij de drie cultuurgemeenschappen worden gecreëerd. Tindemans’ werk als minister ligt mee aan de basis van die grondwetsherziening.

In 1972 wordt Tindemans minister van Landbouw en Middenstand. Die post betekent het begin van een grote populariteit. Als minister is hij verantwoordelijk voor de uitvoering van een internationaal akkoord dat het vangen met netten van zangvogels verbiedt. De maatregel zet bij sommige mensen – vooral in het zuiden van het land – kwaad bloed en Tindemans en zijn gezin ontvangen bedreigingen. De hele episode maakt van hem een vedette.

Na de val van de regering over het probleem-Voeren wordt Tindemans in 1973 vicepremier voor de CVP. Hij is ook de nieuwe minister van Begroting. Een jaar later valt de regering opnieuw, waarna koning Boudewijn Tindemans – dan hét boegbeeld van de Vlaamse christendemocraten – met een formatieopdracht belast. Verkiezingen blijken echter onvermijdelijk.

Bij die verkiezingen, in maart 1974, stelt de CVP Tindemans centraal in haar campagne. ‘Met deze man wordt het anders’, luidt de slogan van de partij. Het blijkt een gouden zet: de christendemocraten halen een forse winst, met ruim 80.000 voorkeursstemmen voor Tindemans in de provincie Antwerpen. De overwinning levert hem een nieuwe aanstelling als formateur op.

In april slaagt hij erin zijn eerste regering te vormen: Tindemans I. Tijdens de woelige jaren zeventig zal Tindemans – in tandem met partijvoorzitter Wilfried Martens – de CVP naar verschillende opeenvolgende verkiezingsoverwinningen leiden. Omdat Tindemans, die tot in 1979 eerste minister zal blijven, bij elke stembusgang meer stemmen haalt, wordt van een ‘Tindemans-effect’ gesproken.

De regeerperiode van Tindemans I wordt gekenmerkt door communautaire twisten en sociaal-economische problemen. De CVP-kopman komt eerst aan het hoofd te staan van een minderheidskabinet van christendemocraten en liberalen, maar slaagt er snel in zijn ploeg uit te breiden met het Rassemblement Wallon (RW). Onder die verruimde regering wordt in augustus ’74 de wet op de voorbereidende gewestvorming gestemd. Terwijl er verder gewerkt wordt aan de definitieve gewestvorming, valt het RW uiteen. Deze partijcrisis zet een reeks incidenten in gang die uiteindelijk – in maart ’77 – tot de val van de regering zullen leiden.

In antwoord op de economische crisis stemt het parlement begin 1976 een herstelplan. Omdat de onderhandelingen tussen vakbonden en werkgevers afgesprongen zijn, zijn de sociale partners in de aanloop naar de stemming niet meer geraadpleegd. Wanneer in ’77 het economisch Egmontplan met drastische besparingen wordt goedgekeurd in het parlement, roept het gemeenschappelijk vakbondsfront op tot vrijdagstakingen.

Bij de verkiezingen van april 1977 vestigt Tindemans met 134.000 voorkeursstemmen een absoluut nationaal record. Hij vormt een tweede regering, bestaande uit christendemocraten, de regionale partijen VU en FDF en de socialisten. De hele legislatuur wordt overschaduwd door het communautaire akkoord dat tijdens de regeringsvorming gesloten wordt: het Egmontpact. Het ontwerpakkoord voorziet onder meer in een eigen wetgevende en uitvoerende macht voor de drie gemeenschappen en de drie geweten en stelt elk gewest eigen financiële middelen in het vooruitzicht.

De weerstand tegen het Egmontpact is hevig, vooral in Vlaanderen. Het inschrijvingsrecht voor Franstaligen in de Rand is het grootste struikelblok. Om het akkoord bij te schaven, wordt in januari ’78 het Stuyvenbergpact ondertekend. Samen vormen Egmont- en Stuyvenbergpact het Gemeenschapspact. Het communautaire akkoord raakt uiteindelijk nooit goedgekeurd. Tindemans voelt zich als eerste minister gepasseerd door de voorzitters van de regeringspartijen, die de zaak naar zich toetrekken. Tijdens een dramatisch zitting van de Kamer op 11 oktober 1978 kondigt Tindemans het einde van zijn regering aan: ‘Voor mij is de grondwet geen vodje papier. Ik ga weg van deze tribune, ik ga naar de koning en bied het ontslag van de regering aan’ (bekijk een video).

Na een overgangsregering onder leiding van Paul Vanden Boeynants treedt in april 1979 een nieuw kabinet aan. Omdat Tindemans in ongenade is gevallen bij de Franstaligen wordt Wilfried Martens de nieuwe eerste minister. Tindemans volgt – verrassend – Martens op als voorzitter van de CVP.

Zelf zal Tindemans verklaren dat hij zich op uitdrukkelijke vraag van de partijleden kandidaat heeft gesteld, critici menen dat hij het premier Martens moeilijk wil maken. Dat er een vete tussen beide zwaargewichten zou hebben bestaan, is Tindemans steeds blijven ontkennen. Martens zelf heeft ‘altijd het gevoel gehad dat Tindemans nooit verwerkt heeft dat hij in 1979 niet teruggekomen is als premier’.

Als kersvers partijvoorzitter neemt Tindemans in juni ’79 deel aan de Europese verkiezingen. Het wordt voor de ex-premier een eclatant succes: hij haalt 983.000 voorkeurstemmen, meer dan eender welk Belgisch politicus voor hem. (Niemand is sindsdien nog maar in de buurt gekomen: CD&V-topman Yves Leterme strandde in 2007 op iets minder dan 800.000 stemmen.) Zijn partijvoorzitterschap brengt Tindemans meermaals in aanvaring met Martens. Hij levert namelijk geregeld commentaar op het regeringswerk.

Zijn ‘politieke intermezzo’, waarbij Tindemans behalve CVP-voorzitter ook Europarlementslid is, duurt tot december 1981. Dan wordt hij minister van Buitenlandse Zaken in de regering Martens V.

Als echte atlantist streeft Tindemans naar een verbetering van de relaties met de Verenigde Staten. Centraal in de Belgisch-Amerikaanse relaties – en in heel de carrière van Tindemans als buitenlandminister – staat de rakettenkwestie. Ondanks massaal straatprotest, hoog oplaaiende politieke ruzies en verdeeldheid binnen de CVP worden de Amerikaanse raketten in maart ’85 toch geplaatst.

Tindemans blijft uiteindelijk acht jaar minister van Buitenlandse Zaken. In 1989 keert hij terug naar het Europees parlement. Hij wordt er vanaf 1991 voorzitter van de EVP-fractie. De Europese Volkspartij had hij in 1976 overigens mee helpen oprichten, tot 1985 was hij er ook de voorzitter van geweest.

Al sinds zijn studententijd is Tindemans overtuigd van de nood aan Europese integratie, hij noemt het zelfs ‘de grootste politieke gedachte van de tweede helft van de twintigste eeuw’.

Nog tijdens zijn periode als eerste minister, speelt hij een belangrijke rol op het Europese toneel. In 1974 krijgt hij van zijn collega-staatshoofden en regeringsleiders namelijk de opdracht een rapport op te stellen over de toekomst van de Europese constructie. In 1999 zit ook de Europese politieke carrière van Tindemans erop. Hij neemt afscheid met de woorden: ‘Ik ben een politicus van de twintigste eeuw, niet van de eenentwintigste eeuw’.

In 2002 gaf Tindemans met ‘De Memoires’ een inkijk in zijn politieke leven, in 2009 gevolgd door het 680 bladzijden tellende ‘Mijn Politiek Testament’. In 2005 schonk de CVP’er zijn persoonlijk archief aan de universiteit van Leuven, die het inventariseerde en online beschikbaar stelde. (Belga/KVDA)