‘De monarchie is een achterhaalde ondemocratische instelling’

Drie vragen aan royalty-watcher Jan Van Den Berghe over het nut en het voortbestaan van de Belgische monarchie.

Speelt de monarchie echt zo’n belangrijke rol zoals beweerd wordt?

De monarchie met een koning die boven alle partijen staat, kan een belangrijke rol spelen. Het is zeker niet meer zoals vroeger bij koning Boudewijn die veertig jaar aan de macht was en enorm veel prestige wist op te bouwen. Maar onze koning vervult ook nu nog een voorname functie. Zeker in vergelijk met Scandinavische landen of Engeland. De monarchen hadden daar bij de regeringsformatie bijna geen inspraak, wat bij ons toch wel anders was.

Maar in de 21e eeuw is vooral de affectieve functie van de koning van belang. De koning is als ‘vader des vaderland’ voor velen een rolmodel. Wanneer mensen getroffen zijn door een ongeluk of een natuurramp bijvoorbeeld, putten zij troost uit een bezoek van de koning. Een babbeltje slaan, een handje geven, sympathie tonen. De bevolking raakt gecharmeerd en haalt daar voldoening uit. De leden van de koninklijke familie zijn in dat opzicht eigenlijk symbolen voor de natie.

Je kan je dan natuurlijk de vraag stellen of andere hoogwaardigheidsbekleders die taak niet kunnen vervullen. Waarschijnlijk wel. Maar het verschil bij een monarchie is dat het koningshuis er altijd is. Mocht België een republiek zijn, hoeveel verschillende presidenten zouden wij al niet gehad hebben? Voor velen is een monarchie een houvast.

Is het democratisch verantwoord dat we in 2013 een niet-verkozen instelling als de monarchie laten meebeslissen?

Het is inderdaad zo dat je voor alle functies opleidingen moet volgen en examens moet afleggen behalve voor het koningschap. Maar het werkt langs twee kanten. Wanneer je geboren wordt als troonopvolger heb je geen keuze. Je zal maar een kroonprins zijn die geen koning wil worden. Maar als er richtlijnen zijn vastgelegd en de functie van de koning goed omschreven staat in de Grondwet moet het in een democratie kunnen.

Het blijft echter wel een achterhaalde ondemocratische instelling. De parlementaire democratie neigt steeds meer naar een ceremoniële monarchie. En het aantal tegenstanders groeit. Maar een monarchie gedijt nooit goed in een crisis. Mensen beginnen zich de vraag te stellen of een monarchie wel nog nodig is en worden kritisch over het prijskaartje dat aan een monarchie vasthangt.

Betekent de aanzwellende kritiek op het koningshuis het einde van de monarchie?

Overal komt kritiek op de monarchie, behalve in Engeland en Nederland. Maar dat kan snel veranderen. De populariteit van het koningshuis wordt bepaald door sentiment en schandalen. Spanje bijvoorbeeld. In de jaren ’70 en ’80 werd koning Juan Carlos als redder van de natie beschouwd. Maar dat veranderde snel wanneer zijn misstappen, zoals geldverkwistingen en liefdesaffaires, bekend raakten. In combinatie met een slechte economische toestand is de monarchie in Spanje in vrije val geraakt.

In Nederland gebeurde net het omgekeerde. Willem III, die regeerde van 1849 tot 1890, was een van de meest gehate koningen. De Nederlandse liefde voor de monarchie is het resultaat van de drie koninginnen na hem. Dankzij hun no-nonsens aanpak en het feit dat zij altijd klaar stonden voor het volk veranderde de visie van het Nederlandse volk op de monarchie.

Het einde van de monarchie kan je met andere woorden nooit voorspellen. Het hangt er tegenwoordig allemaal van af hoe de leden van het koningshuis zich verkopen aan de media. Hoe ze overkomen bij het volk. Perceptie speelt een grote rol. Machiavelli zei ooit: “Het gaat niet om het zijn, maar om het schijnen”. En wie goed schijnt, wint het pleit. Het Nederlandse hof is daar bijvoorbeeld zeer goed in, België iets minder. De twijfels over de capaciteiten van prins Filip als troonopvolger bijvoorbeeld. Is kroonprins Willem-Alexander zoveel intelligenter dan kroonprins Filip? Ik weet het niet, maar bij het grote publiek komt het alleszins zo over.