De mens wordt veel te oud

Als filosoof Etienne Vermeersch zijn kruistocht tegen de overbevolking verder wil zetten, zal hij zich op de andere kant van een levensloop moeten focussen: de zijne.

De gemiddelde mens krijgt te veel kinderen. Dat leidt tot een nooit geziene bevolkingsexplosie. Tienduizend jaar geleden waren we wereldwijd met 6 miljoen mensen – de bevolking van Vlaanderen uitgesmeerd over de hele wereld. Vandaag zijn we met 7 miljard, en we zijn op weg naar 9 miljard in 2050. Wat er daarna gebeurt, is koffiedik kijken, maar de kans is reëel dat er zelfs dan nog groei in zit.

Vlaanderens bekendste filosoof Etienne Vermeersch hamert al lang op de dikke nagel van de overbevolking. Hij hekelde daarbij vooral het feit dat de mens te veel kinderen krijgt, en verwees soms met genoegen naar het Chinese systeem waarin een koppel slechts één kind mocht hebben – de beste manier om een ongebreidelde groei van de bevolking aan banden te leggen.

Maar recente demografische gegevens leggen een verrassende trend bloot: die van een snelle daling van het gemiddeld aantal kinderen dat de doorsnee vrouw, op wereldschaal, baart. In 1970 waren dat er vijf, in 1995 drie en momenteel zitten we aan 2,5. Dat is slechts een beetje boven het gemiddelde van twee kinderen per vrouw dat beschouwd wordt als het aantal waarmee een bevolking op peil wordt gehouden, zonder aangroei.

De snelle afname heeft niet uitsluitend te maken met het op grote schaal beschikbaar worden van efficiënte voorbehoedsmiddelen, maar ook met een groeiend comfort voor steeds meer mensen. Het is ondertussen duidelijk dat mensen die minder arm zijn, minder kinderen krijgen – een ontwikkeling die evolutiebiologen zorgen baart, omdat ze zondigt tegen het basisdogma van maximale voortplanting, tenzij je een systeem aanvaardt waarbij individuen minder kinderen krijgen dan wenselijk, om zo het leven voor de volgende generaties minder te belasten.

Het zal wel niet aan Etienne Vermeersch gelegen hebben dat dit mogelijk is geworden, hoewel hij zelf geen kinderen heeft – al is me niet bekend of dat een bewuste keuze was. Maar zelfs als we binnenkort aan gemiddeld 2 kinderen per vrouw zitten, zal de wereldbevolking toch nog blijven stijgen. Dat zal dan niet meer aan de kinderen liggen, want die bereiken hun plafond. Men spreekt momenteel van de periode van peak child (‘piekkind’): de 2 miljard kinderen van nu zijn het maximum, het zal alleen nog bergaf gaan met het aantal kinderen in de wereld.

Het is aan de andere kant van het levensspectrum dat de problemen acuut worden: dat van de mens die, met dank aan technologische innovaties, steeds ouder wordt. De stijging van de bevolking zal binnenkort vooral aan de toename van het aantal bejaarden toegeschreven moeten worden – mensen van de leeftijd van filosoof Vermeersch.

Benieuwd of hij zijn pleidooi tegen de bevolkingsaangroei met evenveel vuur zal voeren als hij het over zichzelf moet hebben. Zeker omdat Vermeersch al minstens twee keer door technologie in leven is gehouden, na ernstige problemen met hart en bloedvaten. Hij heeft recent verklaard dat hij niet bang is van de dood. We moeten ook niet hypocriet zijn: Vermeersch mag dan een onderhoudende en boeiende persoonlijkheid zijn, onmisbaar is hij niet – volgens enkele collega-filosofen heeft hij door zijn alomtegenwoordigheid zelfs een remmend effect op de ontplooiing van jongere talenten.

Het is natuurlijk gemakkelijker het standpunt van minder kinderen te verdedigen als het erom gaat minder kinderen te ‘maken’, dan te speculeren over hoe we de groeiende druk van de ouderdom (van levende mensen dus) op het maatschappelijk weefsel kunnen verlichten. Vermeersch heeft ooit, al fulminerend tegen het gegeven dat het misdadig is dat er in deze tijd van genetische screening nog kinderen met een prenataal detecteerbare handicap geboren worden, de stelling gelanceerd dat hijzelf geaborteerd had moeten worden, omdat hij aan een genetische aandoening lijdt. Gemakkelijk gezegd als je, ondanks die handicap (die zich vooral uit door kromgegroeide tenen), 78 jaar geworden bent.

Misschien moet Etienne Vermeersch, gelouterd door chirurgische ingrepen, eens zijn licht laten schijnen over de waarde van ouderdom, en de filosofische kwestie of het zo lang mogelijk in leven houden van de oude generatie een evolutionair stabiele strategie is, dan wel een inspanning die we onmogelijk zullen kunnen volhouden. Wij zijn benieuwd!

Dirk Draulans PS. Jongere filosofen mogen zich uiteraard mengen in dit debat.