‘De budgettair genereuze dagen zijn ook voor Vlaanderen voorbij’

Wat is de inzet van de verkiezingen op 25 mei 2014? Knack.be vroeg het aan experts over de belangrijkste thema’s van vandaag. In deze aflevering: professor Herman Matthijs over de (Vlaamse) begroting. ‘De volgende Vlaamse Minister van Begroting en Financiën zal structurele keuzes moeten maken. Het is duidelijk dat de budgettair genereuze dagen ook voor Vlaanderen voorbij zijn.’

Bij de verdeling van de bevoegdheden in de Vlaamse regering is het de goede gewoonte om de bevoegdheden Begroting en Financiën samen te voegen in één politiek beleidspakket. Zo is er een globaal beleid mogelijk over deze domeinen. De uitdagingen zijn budgettair zo groot dat men zeker moet overwegen om de nieuwe Vlaamse excellentie ook viceministerpresident te maken, zodat hij of zijn kan meebeslissen in de Vlaamse kern.

Tot op heden waren de Vlaamse begrotingen in evenwicht, een hemelsbreed verschil met de federale situatie (lees morgen professor Matthijs over de inzet voor de federale minister van Begroting). Toch is de optelsom van de directe en de indirecte Vlaamse schuld ook al opgelopen tot ongeveer 15 miljard euro.

Het Vlaamse evenwicht is gerealiseerd door de uitgaven in het oog te houden en tevens door de eigen gewestelijke belastingen te verhogen. Daarmee komen we bij een structureel probleem in de bijzondere financieringswet, die de financiering van de deelstaten in het federale België regelt: de Gemeenschappen en de Gewesten worden grotendeels gefinancierd door dotaties. De eigen fiscaliteit in Vlaanderen is slechts goed voor 20% van de huidige totale ontvangsten. Ook het nieuwe stelsel in de zesde staatshervorming blijft de nadruk leggen op dotaties, ondanks delen van de personenbelasting en de BTW die overgaan naar de deelstaten.

Nieuwe bevoegdheden zonder middelen

Die nieuwe staatshervorming brengt nieuwe bevoegdheden over naar Vlaanderen, zonder alle federale middelen over te brengen. Dat betekent dat op de nieuwe bevoegdheden ongeveer 12,5% moet bespaard worden. Omgerekend is dat een kleine 2 miljard euro. De vraag is hoe de nieuwe Vlaamse ploeg dat gaat financieren? Met een verhoging van de eigen gewestelijke belastingen? Door te saneren in de overgedragen bevoegdheden? En/of door te besparen op de huidige bevoegdheden? Hier zal men snel een keuze moeten maken omdat men er toch vanuit gaat dat de Vlaamse begroting in evenwicht moet blijven.

Naast die inlevering op de nieuwe bevoegdheden moet Vlaanderen bovendien ook de federale overheid bijschieten om de statutaire pensioenen te betalen. Dat zal nog een aardige discussie worden, zeker aangezien diverse gemeenten zich wat pensioenen betreft ook hebben vastgereden en nu rekenen op Vlaamse financiële steun.

Indien men de eigen belastingen niet verhoogt, dan komt men uit op een sanering bij de uitgaven. Dan komt al snel Onderwijs in het vizier, dat is immers de grootste uitgavenpost met 10,8 miljard euro. Is dat nog haalbaar? Vergeet immers niet dat de gemeenten ook meer geld vragen en dat ook Openbare Werken al jaren een probleem kent qua budgetten. Dat laatste kan elke onderdaan vaststellen aan de gemiddelde kwaliteit van het wegennet.

Dan maar besparen op de nieuwe bevoegdheden? Daar vinden we het heel delicate dossier van de woonbonus. Een eigen woning ligt terecht zeer gevoelig bij de Vlaamse bevolking, het is een bijkomend pensioen voor de mensen. Daarenboven is de bouwsector economisch erg belangrijk. Problemen: voor de woonbonus wordt er te weinig geld overgeheveld in deze staatshervorming en werd het kadaster federaal gelaten. Zodoende is het onmogelijk om een eigen Vlaams fiscaal beleid te voeren inzake het onroerend vastgoed.

Die staatshervorming vergroot de complexiteit van de federale staatsstructuur alleen maar, met een blijvend systeem van vele heterogene bevoegdheden. Die zijn moeilijker te besturen en per definitie duurder dan homogene pakketten. Ook de nieuwe bijzondere financieringswet is er een die zonder discussie de prijs van Kafka zou behalen met een veel te ingewikkelde regelgeving, geen transparantie en weinig eigen verantwoordelijkheid.

Lokale besturen: 8 miljard euro schuld

Een andere uitdaging zijn de lokale besturen. Vele gemeenten hebben enorme budgettaire problemen. De schuld van de Vlaamse gemeenten is opgelopen tot 8 miljard euro en die van de OCMW ’s tot 2 miljard euro. Die tekorten en schulden moeten ook gesaneerd worden in het kader van de Europese budgettaire eisen.

Vlaanderen zal zich ook nog moeten buigen over toekomstige gemeentelijke fusies. Deze zullen budgettair strikt moeten begeleid worden, tenminste als we willen vermijden dat het – net als in de jaren zeventig van de vorige eeuw – financieel uit de hand loopt.

De concrete vraag zal zijn wat de politieke parameters worden van een nieuwe fusieoperatie: het aantal inwoners, de financiële toestand en/of de oppervlakte? Een dergelijke fusie zal ook de discussie voeden over de toekomst van de provincies. Maar in tegenstelling tot de gemeenten en de OCMW ’s kennen de provincies amper problemen inzake tekorten of schuld.

Kerntakendebat

Daarnaast mag de nieuwe Vlaamse regering zich ook eens gaan buigen over het kerntakendebat. In concreto gaat er veel geld en administratieve energie verloren omdat diverse bevoegdheden worden uitgeoefend door meerdere bestuursniveaus. Zo zou men tot de conclusie kunnen komen dat men niet overgaat tot een grootschalige fusie, maar dure bevoegdheden (onderwijs, politie, brandweer) wegneemt bij de gemeenten. Een fusie van de gemeenten met hun OCMW kan alvast tot besparingen leiden.

Vlaanderen kan ook besparen door zijn administratie met 13 departementen en zowat 160 agentschappen te saneren. Ook de regelgeving is de laatste jaren te intens geweest . Voorbeelden zijn Onderwijs en Ruimtelijke Ordening waar er ondertussen al evenveel regels moeten zijn dan onderdanen.

De slotsom luidt dat de volgende Vlaamse Minister van Begroting en Financiën structurele keuzes zal moeten bepleiten. Wat men blijft doen, moet goed gedaan worden. Het is duidelijk dat de budgettair genereuze dagen ook voor Vlaanderen voorbij zijn. De strategische keuzen moeten vooral rekening houden met de toekomstige economische slagkracht en het behoud van de welvaart.