Op een unieke manier in nazi-Duitsland op Arte

De documentaire ‘Inside Nazi Germany’ uit 1938 is woensdag 29 augustus in een bewerkte versie op Arte te bekijken, met getuigenissen van Samuel Beckett, Vladimir Nabokov, Jean-Paul Sartre, Georges Simenon, Virginia Woolf en Albert Camus.

In de jaren 1937/38 maakten veel Amerikanen zich nog illusies over de nazipolitiek. Dat veranderde eensklaps nadat op 20 januari 1938 de documentaire ‘Inside Nazi Germany’ van de Amerikaanse journalist Julien Bryan in Manhattan was vertoond. De unieke film is morgenvoormiddag in een bewerkte versie op Arte te zien.

Toen de nazi’s aan de macht kwamen, ging de werkgelegenheid in Duitsland met reuzensprongen vooruit. In 1937 waren er nog maar drie miljoen werklozen, vier miljoen minder dan in 1933. Dat maakte grote indruk op de Amerikanen, die zelf door een economische crisis geplaagd werden. Geen wonder dat de Amerikaanse nazipartij in de Verenigde Staten veel aanhang won.

De documentaire ‘Inside Nazi Germany’ van Julien Bryan (1899-1974) maakte in Amerika een einde aan de geestdrift voor Hitlers Duitsland. De nazi’s hadden Bryan de toestemming gegeven om in Duitsland een film te draaien, onder begeleiding uiteraard. Ondanks de scherpe controle slaagde Bryan erin een indrukwekkend beeld te schetsen van de Duitse bewapening, de militarisering van alle levensdomeinen, de anticommunistische en antisemitische slogans, de oorlogsvoorbereiding, de onderdrukking van de vakbonden en de afschaffing van het stakingsrecht.

Bryan slaagde erin – een sensatie – om als enige beelden te draaien van de tentoonstelling ‘Entartete Kunst’ in München, 1937. In Neustadt an der Weinstsrasse interviewde hij boeren over de bordjes ‘Juden unerwünscht’ die er overal opdoken. De boeren zeggen dat ze niets tegen de bordjes hebben, en ze voegen er tegelijk ongewild subversief aan toe dat ze nog nooit in hun leven een jood hebben gezien. De beelden van Bryan lijken soms naïef en onschuldig, maar ze exploderen onder zijn commentaar. Bij Duitse idyllische zomerlandschappen laat hij zich bijvoorbeeld ontvallen dat hij helaas geen beelden heeft van de concentratiekampen.

De bekende Duitse tv-producent Michael Kloft (°1961) heeft de documentaire van Bryan bewerkt. Hij heeft het hele materiaal doorgenomen en naast de originele commentaren van Julien Bryan ook stemmen van andere ooggetuigen en tijdgenoten geplaatst, waaronder. de lucide opmerkingen van de Afro-Amerikaanse journalist en filosoof W. E. B. Dubois en enkele meningen van buitenlandse schrijvers die de literatuurwetenschapper Oliver Lubrich (°1970) in zijn unieke boek ‘Reisen ins Reich 1933-1945’ (Die andere Bibliothek, 2004) aan bod liet komen: Samuel Beckett, Vladimir Nabokov, Jean Genet, Max Frisch, Jean-Paul Sartre, Karen Blixen, Georges Simenon, Virginia Woolf en Albert Camus, die allemaal in nazi-Duitsland waren. Maar even boeiend zijn de getuigenissen van onbekende en vergeten schrijvers als Shi Min, Arvi Kivimaa of Lörinc Szabo.

W. E. B. Dubois beschrijft Hitler als een man die eerst een grap, dan een plaag en vervolgens plots een dictator was. Becketts commentaar op de omgang van de nazi’s met moderne kunst loog er niet om. De nazi’s hingen hem de keel uit. Over zijn vrouwelijke gids Claudia Asher die hem in Duitsland begeleidde en de nieuwe staat in alle geuren en kleuren aanprees, noteerde hij in zijn ‘German Diaries’: ‘Her Kraft durch Freude conversation kills me.’ (1 november 1936).

Piet de Moor