Nieuwe Tom Lanoye is aardige toevalstreffer

Dame Fortuna is weer aan zet: ‘Heldere hemel’ van Tom Lanoye is vooral een absurdistische, vrouwelijke wraakkomedie met overtuigende dialogen.

Verleden week werd er heel wat trammelant gemaakt van het dodelijke ongeval met de Russiche MiG in het Kortrijkse op 4 juli 1989 waarbij één tiener om het leven kwam. Dit voorval lag aan de basis van ‘Heldere hemel’, Tom Lanoyes nieuwe novelle. Vanaf woensdag 14 maart is ze als geschenkboek van de Literaire Lente bij een minimumaankoop van 12,50 euro ook in Vlaamse boekhandels gratis verkrijgbaar.
Lanoye is als prozaïst misschien wel op zijn best in het kleinere verhaalwerk waar hij in de regel zijn groteske overdrijvingskunsten min of meer in toom houdt. In ‘Heldere hemel’ is het niet anders. Ook al eindigt alles met een absurdistische toevalstreffer – bijna letterlijk een deus ex machina – toch weet Lanoye met zijn verhaal wel te boeien.

Lanoye heeft zijn vertelling als een noodlotsdrama verpakt in zeven luiken, mét proloogje. In een Kortrijks gezin zit de mot in het huwelijksleven en manlief trekt er uit met een groen blaadje. Ondertussen stevent een bestuurloos geworden MiG 23 stilaan maar zeker op een crash af.

Lanoye weet het kleinmenselijke drama handig in de Koude Oorlogssfeer onder te dompelen. In de verschillende delen van deze novelle krijgen we een inkijk in de psyche van de Russische piloot die zijn hachje redt, in de militaire commandokamers van de Shape in Bergen waar het plots alle hens aan dek is en dus ook bij de gedoemde familie in het West-Vlaamse Kooigem (what’s in a name?) waar eveneens de poppen aan het dansen gaan. De redactiekamer van een kwaliteitskrant speelt daarbij een bescheiden, satirische rol.

In zekere zin is ‘Heldere hemel’ de Belgische Monstertrilogie van Lanoye revisited maar dan in de jaren ’80 gesitueerd én in heel kort bestek. De rol van vrouwen – wraak- en schikgodinnen – is opnieuw allesoverheersend. Dame Fortuna trekt aan de touwtjes van de grote en kleine geschiedenis. Zoveel is zeker in Lanoyes universum.

In de passages rond de grote geschiedenis – het verhaal van de ontspoorde MiG – kan Lanoye zijn geliefkoosde stokpaardjes van stal halen. De Belgisch bescheidenheid is vaak vals én een vorm van doortraptheid want ze levert de nodige winstgevende politieke postjes op, zoals in het geval van de Nato, de Shape en nu ook de EU. Ook de Vlaamse zwijgzaamheid moet het weer ontgelden: ‘Dat bokkige, achterdochtige zwijgen van de dorpelingen. Alleen wie er nooit mee geconfronteerd werd, hield het voor ouderwets respect.’

Het best is Lanoye in de dramatische Kooigemse passages, meer bepaald in de dialogen tussen de bedrogen echtgenote en het nieuwe speeltje van manlief. De tongue-in-cheek commentaren bij de Belgische politieke realiteit (‘Hoe komen 10 miljoen mensen aan zes regeringen?’) zijn hier en daar best prikkelend, zeker voor een Nederlands publiek. (Antwoord op bovenstaande vraag: ‘Het begint met heel veel Democraten (…) en veel te veel belastingen.’) Of bezondigt Lanoye zich hier aan makkelijk populisme?

Deze novelle is immers op de eerste plaats bestemd voor de Nederlandse markt waar het als Boekenweekgeschenk dient. De Nederlandse oplage bedraagt 833.000 stuks. De Vlaamse boekhandels houden voor het eerst ook 61.000 exemplaren in voorraad voor al wie dus een minimumaankoop doet van minstens 12,50 euro en dat vanaf 14 maart. De Vlaamse actie loopt in het kader van de Literaire Lente en duurt tot 31 maart.

Frank Hellemans