Na de #metoo-hit ‘Cat Person’: het debuut van schrijfster Kristen Roupenian

Kirsten Roupenian: 'Plots wilde iedereen dat ik ging uitleggen waarom twintigjarige meisjes slechte seks met mannen hebben.' © .
Sofie Mulders Journalist

De Amerikaanse schrijfster Kristen Roupenian veroorzaakte eind 2017 een storm met haar kortverhaal Cat Person. Een rasechte #MeToo-getuigenis, zo luidde het verdict. De Nederlandse vertaling is opgenomen in de nieuwe bundel Je weet dat je dit wil – haar debuut, met verhalen die over veel meer gaan dan slechte of ongewilde seks.

In de herfst van 2017 zat Kristen Roupenian in een Aziatisch restaurant in Michigan en ze dacht: nooit zal ik gelukkiger worden dan nu. The New Yorker had net haar eerste kortverhaal Cat Person gepubliceerd. In de maanden ervoor had Roupenian dat verhaal naar meerdere tijdschriften gestuurd, maar allemaal hadden ze het geweigerd. Nu een van de meest gerenommeerde tijdschriften in de VS beslist had om het wel te brengen, kon de debuterende auteur haar geluk niet op. Dat de vreugde snel zou omslaan, wist ze toen nog niet.

Dat de fictieve situatie in Cat Person plots gelijkgesteld werd aan feitelijkheid, vind ik beangstigend.

Sofie Van Bauwel, Universiteit Gent

Kort samengevat gaan in Cat Person twee personages op date. Margot, een twintigjarige universiteitsstudent, en Robert, een vierendertigjarige man, kennen elkaar alleen van sms’en en whatsapps. De date verloopt stroef, maar toch wil Margot mee naar Roberts huis om er seks te hebben. Als Margot tijdens de vrijpartij beseft dat dit toch niet is wat ze wil, zegt ze daar niets van en laat ze de bezigheden gewoon doorgaan.

Die eenvoudige plot was meer dan genoeg om het internet te doen ontploffen. Het begon met vrouwen die Cat Person op social media deelden en vertelden over hun eigen ervaringen. Geen ervaringen van fysiek misbruik, wel van situaties waarin ze geen nee hadden gezegd tegen de man met wie ze seks gingen hebben, hoewel ze die seks eigenlijk niet wilden. De reden? Een mix van emoties zoals schaamte, trots, zelfbewustzijn of angst, bedacht Roupenian nadat ze die getuigenissen onder ogen was gekomen.

Later zei de schrijfster in een interview dat haar verhaal blijkbaar weerspiegelt hoe veel jonge vrouwen denken dat ze zich moeten gedragen: mensen niet boos maken, hard werken om iedereen om hen heen gelukkig te houden, verantwoordelijk zijn voor hoe anderen zich voelen.

De buzz op social media was ondertussen zo aanwezig dat ook de traditionele media erop sprongen, en toen was het hek helemaal van de dam. Was dit nu seks geweest met wederzijdse toestemming of niet? Was Robert een klootzak? Of had Margot gewoon moeten zeggen wat ze dacht? Kranten en tijdschriften werden volgeschreven met analyses en opiniestukken over slechte seksuele ervaringen van vrouwen en de macht van het patriarchaat. Zelfs het vrouwelijke orgasme werd onder zijn dunne laagje stof gehaald.

Gekaapt door de literatuur

Het verhaal was gesneden koek voor de #MeToo-beweging. Niet zo onlogisch, zegt Sofie Van Bauwel, professor media- en genderstudies aan de Universiteit Gent. ‘Het ging over gender, macht, seks en toestemming die al dan niet gegeven was. Dat er zo veel om te doen was en er zelfs een polarisering aan standpunten uit volgde, toont de hoogdringendheid van de thematiek aan. Als Margot Robert was geweest en omgekeerd, zou de hetze minder zijn geweest, denk ik.’

Je zou kunnen zeggen dat Margot zich in een soort van grijze zone zet, legt Van Bauwel uit, waarin ze niet echt nee zegt, maar ook niet voluit ja. Iets waar veel vrouwen nog altijd mee worstelen, maar wat blijkbaar nauwelijks getolereerd wordt. ‘Er komt veel meer kritiek op die zogenaamd onduidelijke positie van de vrouw dan op de man die daar geen aandacht voor heeft.’

Kristen Roupenian, Je weet dat je dit wil, Nieuw Amsterdam, 256 blz., 20 euro
Kristen Roupenian, Je weet dat je dit wil, Nieuw Amsterdam, 256 blz., 20 euro

Het meest merkwaardige is dat een fictief verhaal zo veel teweeg kan brengen in het maatschappelijke debat, zegt Van Bauwel. ‘De #MeToo-beweging draait om het naar buiten kunnen brengen van strafbare of laakbare feiten en daar erkenning voor krijgen. Dat de fictieve situatie in Cat Person plots gelijkgesteld werd aan feitelijkheid, vind ik fascinerend maar ook beangstigend. Ik weet niet of het aangewezen is dat fictie plots komt binnengeslopen in de #MeToo-beweging. De discussie over seks met wederzijdse toestemming is te belangrijk om ze te laten kapen door een literair verhaal over een vrouw die vaag is over die toestemming.’

Van Bauwel ziet daar een taak weggelegd voor de traditionele media. ‘Kranten en tijdschriften zouden wat voorzichtiger mogen omspringen met analyses van literaire verhalen alsof ze een reële getuigenis zijn.’ Het idee dat Cat Person fictie is, ging op den duur compleet verloren, zegt ook Kristen Roupenian zelf. Aan de ene kant is ze daar trots op: ‘Het was mijn bedoeling dat mensen zich konden identificeren met de hoofdpersonages.’ Maar dat lezers Roupenian begonnen te zien als Margot, vond ze minder aangenaam.

Toegegeven, dat had ze zelf in de hand gewerkt door na de publicatie van Cat Person te verklaren dat het kortverhaal gebaseerd was op een negatieve ontmoeting die ze ooit zelf met een man gehad had. Maar ondertussen, schreef Roupenian op 10 januari dit jaar in The New Yorker, is ze zesendertig en zit ze in haar eerste relatie met een vrouw. ‘En plots wilde iedereen dat ik ging uitleggen waarom twintigjarige meisjes slechte seks met mannen hebben.’

Roupenian noemt zichzelf queer. Lange tijd had ze een relatie met een man – ze waren zelfs verloofd – maar sinds kort heeft ze dus een vrouw als partner. Ze wonen in Michigan, waar Roupenian creatief schrijven studeerde aan de universiteit. Aan Harvard behaalde ze een doctoraat in Engelse literatuur.

Eenzaam en schipperend

Zelf blijft Roupenian in interviews vaag als haar de vraag gesteld wordt of we Margot als slachtoffer moeten bekijken. Slim, natuurlijk. Maar wie Cat Person goed leest, ziet meer dan een vrouw die geen nee durft te zeggen. Of zou het toeval zijn dat Roupenian het woord ‘opgewekt’ gebruikt als ze de minuten vlak na de vrijpartij tussen Margot en Robert beschrijft?

En terwijl ze verpletterd onder hem lag, dacht ze opgewekt: dit is de slechtste beslissing uit mijn hele leven! En ze bezag zichzelf met stomme verbazing, deze raadselachtige persoon die zojuist iets bizars en onverklaarbaars had gedaan.

Kirsten Roupenian

1981: geboren in Plymouth, Massachussets

Studeerde Engels en psychologie (Barnard College, New York) en behaalde een doctoraat in de Engelse literatuur (Harvard)

Doceert literatuurwetenschappen aan de Universiteit van Michigan

2017: haar kortverhaal Cat Person gaat viraal, voortgestuwd door de #MeToo-beweging

2019: van haar debuut You Know You Want This, werden de vertaalrechten nog voor verschijnen aan meer dan 25 landen verkocht

Wie gaat het meest in de fout? Die vraag werd vaak gesteld op social media, maar ze interesseert Roupenian eigenlijk niet. Ja, Robert neemt een veel jonger meisje mee naar huis nadat hij haar eerst drie biertjes heeft betaald, terwijl je in de VS pas op je eenentwintigste mag drinken. Maar Margot is niet minderjarig. En ook al is ze lichtelijk dronken, zij is wel degene die zich tegen hem aanduwt. Als ze even later walgt van zijn dikke, behaarde buik, kickt ze tegelijk op het idee dat hij naar haar verlangt: Ze duwde zichzelf tegen hem aan, ze voelde zich popperig tegen zijn lichaam, en hij liet een diepe, sidderende zucht ontsnappen alsof ze een lichtgevend voorwerp was dat pijn deed aan zijn ogen, en ook dat was sexy, het gevoel te hebben dat ze onweerstaanbaar verleidelijk was.

Tijdens hun stroeve date, en vlak nadat hij haar gekust heeft, moet Margot concluderen dat Robert een afgrijselijke slechte kusser is en veel minder leuk dan ze gehoopt had. Maar dan denkt ze aan de vele snedige en zelfs spannende berichten die ze online uitwisselden voor ze elkaar zagen: Met de drankjes voor hem en de kus achter hem, en misschien ook door haar huilbui, was Robert een stuk relaxter, meer zoals de geestige man die ze van de uitgewisselde appjes kende.

Later bedenkt ze: De dagen erop merkte ze dat ze af en toe werd overvallen door een weemoedige stemming, alsof ze iets miste, tot ze besefte dat het Robert was die ze miste, niet de echte Robert, maar de Robert die ze tijdens haar vakantie thuis aan de hand van al die berichtjes bij elkaar had gefantaseerd.

Het is met andere woorden niet zo heel gek om te stellen dat Cat Person niet alleen over slechte seks gaat, maar vooral over hoe we als mens grip proberen te krijgen op onszelf en de ander en daar amper in slagen. Hoe we schipperen tussen ratio en instinct als we iemand beoordelen. Hoe eenzaam we zijn en ernaar verlangen dat iemand die eenzaamheid komt opvullen. Hoe graag we willen dat die ander perfect beantwoordt aan ons lijstje van kenmerken, en hoe we ons schuldig voelen als dat niet zo is en denken dat we verwend, onrealistisch of gewoon vervelend zijn.

Een onecht laagje

Cat Person is nu samen met elf andere kortverhalen opgenomen in Kristen Roupenians eerste bundel. Zal You Know You Want This, waarvan de Nederlandse vertaling Je weet dat je dit wil ook uit is, op zijn beurt viraal gaan? De vraag is of Roupenian dat wel zou willen. In haar stuk in The New Yorker, begin deze maand, gebruikte ze het woord ‘vernietigend’ om te beschrijven hoe de mediastorm aanvoelde waarin ze was terechtgekomen. Maar laten we daar niet al te flauw over doen. De oorspronkelijke publicatie van Cat Person heeft Roupenian een miljoenencontract opgeleverd met een literaire uitgeverij. Ondertussen heeft betaalzender HBO de rechten op haar nieuwe bundel gekocht om er een dramaserie uit te destilleren. Roupenian is binnen. En hoe hard de buitenwereld ook met haar kortverhaal aan de haal gegaan is, het boek zal niet onopgemerkt verschijnen.

Bij het merendeel van de verhalen blijf je op zijn minst geprikkeld, verontrust of zelfs licht onpasselijk achter.

Dit nog: wie toch verwacht dat Je weet dat je dit wil een gloeiend #MeToo-manifest is van een jonge, vrouwelijke schrijver, zal bedrogen uitkomen. Roupenians kortverhalen spelen zich weliswaar in een hedendaagse context af – de personages appen, skypen, daten en tinderen – maar de weltschmerz waarmee ze vechten, overstijgt de eenentwintigste-eeuwse setting. Seks, machtsspelletjes en tovenarij zijn hun manier om de alledaagse saaiheid te lijf te gaan of hun fundamentele eenzaamheid te bekampen.

Roupenians personages weten amper wat ze zelf denken of voelen, laat staan dat ze dat van anderen weten. In het wrange kortverhaal Een fatsoenlijke vent klinkt het bijvoorbeeld zo: Ze beweerde dat ze genoot als hij ‘gemeen’ tegen haar was en waarschijnlijk was dat ook zo, als hij tenminste kon afgaan op hoe ze aan het kronkelen was en hoe nat en verhit ze was. Toch had hij diep vanbinnen het gevoel dat er over alles wat ze deed een onecht laagje zat, en dat ze door te roepen dat ze het zo fijn vond alleen maar zei wat ze dacht dat hij wilde horen.

Misschien heeft Roupenian enige haast gezet achter het voltooien van de bundel, want niet elk verhaal erin is even sterk. Maar bij het merendeel blijf je op zijn minst geprikkeld, verontrust of zelfs licht onpasselijk achter. In Roupenians rauwste scènes lijkt de jong gestorven Britse toneelschrijfster Sarah Kane soms op te doemen, dan weer doet de horrorachtige, unheimische sfeer denken aan de kortverhalen van Edgar Allen Poe.

‘De mens, ge kunt gij daar niet aan uit’, schreef Gerard Walschap in 1943 op het einde van zijn verhaal Tor. Het lijkt precies wat Kristen Roupenian de lezer wil vertellen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content