Na de afgelaste festivalzomer is het helemaal nog niet duidelijk hoe het najaar in de cultuurhuizen eruit zal zien. Daardoor heerst bij veel artiesten en technici grote ongerustheid over hun financiële toekomst.
Zaterdag 7 maart ging in aanwezigheid van burgemeester Bart De Wever (N-VA) en heel wat andere BV’s Mamma Mia! in première in de Antwerpse Stadsschouwburg. Er waren al meer dan vijftigduizend tickets verkocht voor de Vlaamse versie van deze hitmusical die ook de weken erna nog zou spelen in Antwerpen, ware er niet het nieuwe coronavirus. Enkele dagen na de première werd nog een voorstelling gespeeld met net geen duizend toeschouwers in de zaal, daarna werden alle shows afgelast. In heel Vlaanderen werden de voorbije weken in totaal duizenden andere voorstellingen geschrapt.
De hele speelreeks van Mamma Mia! werd ondertussen naar de tweede helft van augustus verplaatst. Zo konden de verkochte tickets redelijk eenvoudig worden overgezet. Dat moest de financiële klap van de annulering deels opvangen. Maar intussen is het hoogst onzeker of ook de uitgestelde reeks zal kunnen doorgaan.
Woensdagavond maakte de Nationale Veiligheidsraad bij monde van premier Sophie Wilmès (MR) bekend dat massa-evenementen tot 31 augustus niet kunnen plaatsvinden. Politici noch experten weten voorlopig te zeggen wat daarmee wordt bedoeld. ‘Sinds deze week weten we dus nog minder dan het weinige dat we dachten te weten’, zegt Stany Crets, die Mamma Mia! regisseerde en Bill speelt, een van de mogelijke vaders van Sophie. ‘Wij hopen heel snel te horen wat er precies nog mogelijk zal zijn.’
Zelfs al voor de lockdown voor de hele samenleving inging, moesten cultuurhuizen hun deuren al sluiten. De kans is groot dat ze ook als laatste opnieuw zullen mogen open gaan. De festivalzomer is afgelast, en niemand die kan zeggen of zelfs in het najaar schouwburgen en concertzalen alweer helemaal vol zullen mogen lopen. Allerlei horrorscenario’s doen de ronde. Plannen maken voor volgend seizoen is erg lastig, en voorlopig is het onmogelijk om zelfs maar te repeteren. Die onzekerheid verontrust veel kunstenaars, voor wie de voorbije weken alle mogelijke inkomsten al waren weggevallen.
Tom Kestens is voorzitter van muzikantengild Galm en ook kernlid van het kunstenaarsplatform State of the Arts. Hij kreeg al veel getuigenissen te horen van artiesten die van de ene op de andere dag zonder inkomen vielen. Kestens: ‘Ik hoor mensen die aan het panikeren zijn, ja. Ze zien niet hoe ze hun huur nog kunnen betalen, of andere kosten zoals gewoon boodschappen doen. Dit gaat trouwens echt niet om sukkelaars, maar vaak om gereputeerde artiesten. Ik ben ook bang dat we vandaag nog maar het topje van de ijsberg zien: veel mensen durven nog geen hulp te vragen.’
Nogal wat kunstenaars kunnen rekenen op het systeem van tijdelijke werkloosheid. Dat stelsel werd vanwege de coronacrisis uitgebreid, maar heel wat artiesten die als freelancer of met een dagcontract werken hebben er momenteel geen recht op. Uit een berekening die Galm samen met de andere artiestengildes maakte, blijkt dat er momenteel drieduizend tot vierduizend mensen zonder een inkomen zijn gevallen. ‘Ik zal heel blij zijn als de federale overheid er ook voor zorgt dat zij een uitkering krijgen. Op de korte termijn is dat het belangrijkste’, aldus Kestens. ‘Die mensen waren altijd al het kwetsbaarst, en nu krijgen ze soms het advies om naar het OCMW te gaan voor steun. Dat kan niet de bedoeling zijn.’
Ook Stijn Devillé, theatermaker en directeur van het Nieuwstedelijk, denkt dat zelfstandigen het zwaarst getroffen worden. ‘Uiteindelijk kunnen wij met onze subsidies het grootste deel van onze loonkosten wel dekken’, zegt hij. ‘Onze vaste mensen staan nu ook gedeeltelijk op tijdelijke werkloosheid, dus als wij heel voorzichtig zijn, komen we dit wel te boven. We proberen de freelancers met wie wij werken, zoals acteurs, muzikanten en podiumtechnici nu dus ook correct te vergoeden. Ik hoor dat er veel cultuurhuizen zijn die minder inschikkelijk zijn. Zij denken niet aan een compensatie of een schadeloosstelling. De freelancers waren nochtans al degenen die het hardst werden getroffen door de cultuurbesparingen, aangezien er op hen het makkelijkst te bezuinigen valt.’
Michael De Cock, artistiek directeur van de KVS, heeft het over een ‘drama’ voor de hele sector. Ook de meeste medewerkers van het Brusselse stadstheater zijn tijdelijk werkloos. De Cock vermoedt dat er bij de freelancers onder de artiesten en technici een heel aantal de brui aan nu ze voor maanden hun werk verliezen. ‘Er zijn mensen die op 500 of 600 euro per maand terugvallen, en dus echt in armoede terechtkomen’, zegt hij. ‘Op deze manier kunnen zij niet lang verder.’
Tom Kestens hoort ook veel artiesten die twijfelen: ‘Het zou heel pijnlijk zijn als er straks kunstenaars stoppen omdat ze een periode als deze nooit meer willen meemaken.’
Meer voor minder
Het Nieuwstedelijk verplaatste zelf de premièrereeks van de nieuwe voorstelling Geel hesje ondertussen naar juni, hoewel ook die voorstellingen onzeker zijn geworden. ‘Ik had op Facebook eens informeel bij Marc Van Ranst gepolst: half juni, wat zegt dat?’, vertelt Devillé daar nu lachend over. ‘Sinds deze week ziet het er weer anders uit, dus wachten wij af. Het is nochtans een locatieproject waarbij toeschouwers hun stoel zelf ergens mogen zetten. De regels van de social distancing kunnen we dus wel respecteren.’
Michael De Cock hoopt met de KVS in de komende weken de programmatie voor het volgende seizoen, dat normaal in september begint, te kunnen voorstellen. ‘Wij denken vanaf mei of juni weer te kunnen repeteren, en zouden graag in september terug opstarten, met een festival in samenwerking met het Théâtre National. Iedereen ziet wel in dat niet alles zal kunnen plaatsvinden zoals we het hadden gepland, en we zullen ook heel duidelijk aan ons publiek communiceren wat er gebeurt als we nog voorstellingen moeten annuleren. Als het theaterseizoen pas in november kan beginnen, verschuift alles weer.’
Als de cultuurhuizen in het najaar weer mogen openen, zal het publiek het voor het uitkiezen hebben. Aangezien de najaarsagenda van 2020 grotendeels al vorig jaar of nog eerder werd vastgelegd, komen de voorstellingen van dit voorjaar die doorschuiven daar nog eens bovenop. De Cock verwacht dat voorstellingen van de KVS en andere huizen zoals Dear Winnie meer in Vlaanderen zullen spelen, aangezien internationale tournees helemaal in elkaar zijn gestuikt. ‘Het aanbod zal dus groter zijn dan anders, terwijl het publiek allicht enorm afneemt’, vreest Devillé. ‘Dat zijn minder toeschouwers voor meer voorstellingen.’
Regering-Jambon
De belangrijkste maatregel die de Vlaamse regering voor de cultuursector heeft genomen, is de oprichting van een noodfonds. Daarin komt 200 miljoen euro te zitten, maar het is de bedoeling om er meerdere ‘gesubsidieerde’ sectoren mee te ondersteunen, zoals sport, jeugd en media. De verdeling van de middelen is verre van duidelijk, en commerciële producenten die dus in normale omstandigheden niet op subsidies kunnen rekenen, grijpen ernaast. ‘Ik begrijp dat niet’, zegt Stany Crets daarover. ‘Zij worden nu het hardste getroffen. In een economische crisis zou de commerciële sector even goed geholpen moeten worden als de gesubsidieerde sector.’
Volgens Tom Kestens is voorlopig ’totaal onduidelijk’ wat er met het geld in het noodfonds zal gebeuren, maar hij voelt goodwill bij de overheid. Hij is ook zelf lid van een van de taskforces. ‘Ik kan iedereen geruststellen die eraan twijfelt of de Vlaamse regering zich wel bewust is van onze problemen’, zegt hij. ‘Beleidsmakers willen alleen op voorhand goed de effecten op de begroting becijferen, want ze zijn volgens mij wat geschrokken van de budgettaire impact van bijvoorbeeld de hinderpremie.’
Ook subsidies voor projecten die door de coronacrisis niet konden doorgaan, zullen worden uitbetaald. Minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA) kon deze week zelfs aankondigen dat hij vier miljoen extra had gevonden voor de projectsubsidies. In het najaar was er veel discussie over de drastische besparingen op dat budget, maar in deze tijden is ook de N-VA overtuigd geraakt van het belang ervan. ‘Dat geld is vandaag echt nodig’, zegt Marius Meremans, die voor de N-VA in de cultuurcommissie van het Vlaams Parlement zit. ‘We moeten ervoor zorgen dat de productie vandaag niet stilvalt, dat is de motor. Anders komen we over enkele maanden in de problemen te zitten.’
Zal er later nog meer geld nodig zijn om de sector te steunen? Meremans: ‘Daar durf ik nu niets over te zeggen. We moeten de middelen in het noodfonds straks goed spenderen, en alles goed monitoren. De situatie kan er over twee maanden alweer helemaal anders uitzien. We moeten zeker de ankerpunten in het landschap overeind houden, zoals de stadstheaters en de andere, grotere organisaties. We rekenen op hun verantwoordelijkheid en solidariteit om zorg te dragen voor de kleinere spelers, ook al zullen wij die zelf zeker niet in de steek laten.’
Meremans wijst erop dat freelancers als zelfstandigen ook recht hebben op de compensatiepremies van de Vlaamse overheid. Hij heeft er voorts vertrouwen in dat de sector deze crisis zal overleven. ‘We kunnen deze inspanningen nu ook maar leveren omdat de vorige regeringen zuinig zijn omgesprongen met de middelen’, zegt hij. ‘Niet alles hoeft ook geld te kosten: ik denk dat we straks echt een campagne moeten opzetten om mensen weer naar het theater, de concertzalen en onze musea te krijgen. Bezoeken zullen misschien anders zijn dan vroeger, maar cultuur zal er altijd nog zijn.’
Aan het begin van de crisis deed Jan Jambon al een oproep aan de Vlamingen om hun geld voor kaartjes van afgelaste concerten of voorstellingen niet terug te vragen. Heel wat Vlamingen gaven daar gehoor aan. ‘Maar het wordt nog een lastig gesprek over wie dat geld uiteindelijk zal krijgen’, zegt Stijn Devillé daarover. ‘Nogal wat culturele centra willen het voorlopig niet doorstorten naar de makers wier voorstellingen stonden geprogrammeerd. Ik hoop dat dat geregeld raakt.’
Up-to-date overzicht: alles wat u moet weten over de coronacrisis
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
