‘Corona tast de democratie aan’

‘Onze democratie faalt. Over de Corona-barometer wordt al lang niet meer geschreven of gesproken, maar zeker is dat België donkerrood scoort op de democratie-barometer’, schrijven Veerle Wouters en Hendrik Vuye.

In een voldragen democratie zijn er drie momenten waarop de regering wordt gecontroleerd. Eerst is er een parlementair debat, vervolgens zijn er de media (vierde macht) en ten slotte is er de individuele rechtsbescherming die elke burger toekomt. Corona leert evenwel dat die drie controlemomenten meestal falen. Dit is een bijzonder pijnlijke vaststelling.

De Kamer: het hart van de democratie dat niet meer klopt

De Kamer is de grote afwezige tot nu toe. De Volksvertegenwoordigers staan buitenspel. Alle Corona-maatregelen werden eerst voorbereid door de Nationale Veiligheidsraad (regering-Wilmès), vervolgens waren er de volmachten en het voorzittersbewind en nu is er het Overlegcomité (regering-De Croo).

Corona tast de democratie aan.

Dat de Kamer buitenspel staat is niet nieuw. Iedereen weet het, we zijn geen democratie, maar een particratie. Volksvertegenwoordigers vertegenwoordigen de Natie niet, ze vertegenwoordigen hun kiezers niet, ze vertegenwoordigen hun partij. De meerderheid zal altijd stemmen wat de regering voorstelt. Gooit een minister een oude schoenzool binnen in het halfrond van de Kamer, dan zal de meerderheid met veel vertrouwen in de regering op het groene knopje drukken. Zo gaat het er aan toe. Voorstellen die nu de Kamer een rol, of zelfs een prominente rol, willen geven tijdens het beheer van een sanitaire crisis zijn gewoon vals. Dit zal niets wijzigen, helemaal niets. Helaas!

Wanneer de waakhond, een schoothond is

Dan zijn er onze media, de zelfverklaarde vierde macht, onze waakhond van de democratie. De audiovisuele media trekken volop de kaart van de virologen: we leggen hen geen strobreed in de weg. Elke avond nodigt men een BV uit, een Bekende Viroloog. De makkelijkheidsoplossing bij uitstek, die zorgt voor schrale TV waar zaken die al duizend maal gezegd zijn nog eens worden herhaald. Gewezen Kamervoorzitter Siegfried Bracke ontpopt zich op zijn webstek tot een kritische mediawatcher. Zijn oordeel is snoeihard: ‘Er is een soort van cameraderie ontstaan met de virologen. Een zeldzame keer is er zelfs een verspreking en worden de voornamen gebruikt. En – vooral! – de andere stem ontbreekt totaal‘.

De manier waarop de Vlaamse audiovisuele media vorige vrijdag in het avondjournaal hebben bericht over het Overlegcomité was ronduit pijnlijk. Nadat Alexander De Croo (Open Vld) de federale beslissingen had toegelicht, zullen de minister-presidenten de maatregelen inzake onderwijs bespreken. Laat onderwijs nu net iets zijn waar alle ouders, leerlingen en studenten zitten op te wachten. Maar net op dat ogenblik schakelt VRT over naar de studio om Erika Vlieghe aan het woord te laten. Dat was blijkbaar belangrijker dan wat de minister-presidenten te zeggen hadden over scholen, hogescholen en universiteiten. Wat een amateurisme! Zappen dus maar. VTM-nieuws heropstarten en wie verschijnt op het scherm: Marc Van Ranst. En zo gaat het er al een jaar aan toe, eerst met het excuus dat politici niet naar de studio willen komen, nu zijn de politici er wel, maar wordt gewoon overgeschakeld van de democratie naar de virocratie. En Bracke heeft gelijk, de tegenstem ontbreekt totaal.

De geschreven media zijn nauwelijks beter. Leest men de Vlaamse kranten, dan zijn de virologen welhaast helden. Het aantal ‘human interest’-artikelen over virologen valt niet meer te tellen. Hier en daar verschijnt wel eens een kritisch artikel dat de corona-maatregelen toetst aan de mensenrechten, maar het is niet meer dan de excuustruus om de niet aflatende storm van doemberichten te temperen. Hoeveel keer werd nu al geschreven dat de volgende dagen cruciaal zijn? Hoeveel keer werd de derde golf al voorspeld? RTBF zocht het even uit: de derde golf werd voor het eerst aangekondigd in november 2020. Maar blijkbaar scoren doemberichten. Soms zijn ze zelfs pijnlijk grappig. Zo wanneer Pierre Van Damme enkele dagen voor de start van de Tour de France aankondigt op de VRT-webstek: ‘Voor hetzelfde geld is de winnaar de enige die COVID19-negatief is op het einde en heeft het niets meer met wielrennen te maken’. Grappig voor wie van humor houdt, pijnlijk voor de wetenschap. Wel ja, voor hetzelfde geld kregen we een bijzonder boeiende Tour.

Wie pleit voor proportionaliteit, wordt steevast weggezet als lid van de ‘verspoepelbrigade’. Dat dit woord gebruikt wordt op Twitter, tot daaraan toe. Maar dat dit ook een titel is in De Standaard, te horen valt in De Ochtend en bij Villa Politica (en deze opsomming is niet exhaustief), is toch van een andere orde. Dit is gewoon framing, met journalistiek heeft het alvast niets te maken.

En dan is er nog de welhaast afwezige rechtsbescherming

Men bemerkt het nog nauwelijks, maar wij hebben een Raad van State die de wettelijkheid en de grondwettelijkheid van de ministeriële Corona-besluiten toetst. Nauw ja, toetsen. Bekijken we even de recentste arresten. Tweedeverblijvers stellen een vordering tot schorsing in tegen de bepaling in het M.B. die hen verbiedt naar hun tweede verblijf te gaan in het buitenland. Dit zijn geen vakantiegangers, maar eigenaars die hun eigendom willen bezoeken, bijvoorbeeld om werken uit te voeren of om het klaar te maken om het later op het jaar te verhuren. Hier komen twee fundamentele rechten in het gedrang: het eigendomsrecht en het recht op vrij verkeer van personen. Maar de Raad van State verwerpt de vordering telkenmale: er is geen hoogdringendheid of er is geen ernstige en onherstelbare schade. Door de voorwaarden van de vordering tot schorsing zo radicaal te interpreteren, is de Raad van State nog een grote afwezige tijdens de corona-crisis.

Het is niet hoogdringend, maar elke andere procedure valt onder de noemer ‘vijgen na Pasen’, want tegen dat de rechter uiteindelijk een volwaardige toetsing aan de grondrechten zal doorvoeren, zijn de corona-maatregelen in kwestie reeds lang opgeheven. En zijn grondrechten in een democratie dan niet altijd hoogdringend? Ze zouden het alvast moeten zijn. Intussen kunnen ministers peroreren dat de Raad van State hen gelijk geeft. Dit is niet zo, de Raad heeft gewoon geen toetsing doorgevoerd.

Gaan parlementsleden eindelijk eens hun kiezers vertegenwoordigen in plaats van aan de leiband van hun voorzitter te lopen?

Laten we er even het vuistdikke boek bijnemen dat vaak wordt beschreven als het beste wat ooit over de democratie is geschreven: ‘Over de democratie in Amerika‘ van Alexis de Toqueville (1805-’59). De auteur besteedt vele bladzijden aan de ‘juridische geest’ die moet beschermen tegen ‘despotisme’, dit is elk staatsbestel dat de vrije wil van de burger verregaand beperkt en zo de liberale waarden miskent. Recht is voor de Tocqueville het ‘aristocratische element’ van de democratie dat het gevaar van de ’tirannie van de meerderheid’ matigt. Hij heeft het hier over de ’tirannie van de wetgevers’, maar hij citeert ook een brief van Thomas Jefferson aan James Madison (brief 15 maart 1789): ‘De tirannie van de uitvoerende macht zal ook wel komen, maar pas later’. Ook hier kregen de Amerikaanse founding fathers gelijk: wanneer recht de uitvoerende macht niet matigt, dan gaat ze ongebreideld haar gang.

Dat de uitvoerende macht ongebreideld haar gang kan gaan, blijkt nu ook ten volle. Ministers kunnen orakelen vanop hun ministeriële kansel dat de avondklok een ‘nuttige’ maatregel is. Meer nog, dat deze zelfs kan behouden worden na de heropening van de horeca begin mei als ‘handhavingsmaatregel’. Het criterium voor het beperken van grondrechten is echter niet de handhaving, noch het nut. Grondrechten kunnen alleen beperkt worden indien dit ‘noodzakelijk is in een democratie’. Dit is wel even iets anders. Maar veel hoeven de ministers niet te vrezen. Om de Tocqueville te parafraseren: de ‘juridische geest’ die de ’tirannie van de uitvoerende macht’ moet matigen, is bij ons volstrekt afwezig.

We zijn zo diep gezakt dat wanneer een rechter kennelijk buitensporige effectieve gevangenisstraffen oplegt wegens de overtreding van de corona-maatregelen, een krant dit brengt onder de titel: ‘Bekende politierechter steelt de show tijdens coronazitting‘. Sterker nog, de journalist schrijft dat de rechter het deed ‘met humor’. Spijtig toch dat niet eens de vraag wordt gesteld ten koste van wie hier ‘de show’ werd gestolen. Het antwoord is nochtans eenvoudig: ten koste van iemand die voortaan met een strafblad zit opgezadeld. In Humo verklaart de politierechter dat hij aan ‘collectieve preventie’ doet: ‘Als u dat vonnis ziet, gaat u dan nog een feestje geven in uw tuin met twaalf man?’. Wel, dat is net niet de taak van een rechter. De rechter moet de straf individualiseren, afstemmen op de overtreder en de feiten. Collectieve preventie, dat is de taak van de regering en van het parlement. Heeft er iemand al even bij stilgestaan wat deze corona-gestraften denken wanneer ze korte tijd later in dezelfde media lezen dat na een verkrachting waarvan de beelden werden verspreid, er wel straffen met uitstel worden uitgesproken? De ‘juridische geest’ waar de Tocqueville het over heeft is hier gewoon weggeblazen.

Wat gaan we nu doen? Gaan we de democratie nieuw leven inblazen? Gaan parlementsleden eindelijk eens hun kiezers vertegenwoordigen in plaats van aan de leiband van hun voorzitter te lopen? Wordt het schoothondje van de democratie opnieuw een waakhond? Wordt rechterlijke controle opnieuw het ‘aristocratische element’ van onze instellingen? Of is de toestand niet alleen ernstig, maar zelfs al hopeloos?

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content