Clementie?

In een of ander Texas, waar ‘schuldig’ de doodstraf had betekend, zou Clottemans voor dezelfde feiten misschien zijn vrijgesproken.

Dat Els Clottemans slechts dertig jaar gevangenisstraf heeft gekregen en niet levenslang, zoals de verdediging van het slachtoffer had gevraagd, is een daad van clementie. Dat hoorde ik een rechter in deze zaak na afloop van het veel besproken proces in Tongeren op de radio zeggen. Clementie betekent volgens Van Dale: welwillendheid, goedertierenheid. Het woordenboek geeft als voorbeeld: de beschuldigde in de clementie van de rechters aanbevelen. Zelfs als Clottermans vervroegd vrijkomt na een derde van haar straf, en dus maar tien jaar in de cel zal zitten, hoe kun je dan van welwillendheid spreken? Hoe ongenadig kan genade zijn?

De jury heeft in eer en geweten geoordeeld, zeggen voorstanders van onze assisenprocedure dan. Ik wil dat best geloven. Toch blijft er een onbehaaglijke vraag knagen. Wat als dit proces, met identiek dezelfde gegevens en hiaten, zou zijn gevoerd in een rechtsgebied waar de doodstraf nog wel degelijk wordt uitgevoerd, en waar iemand die schuldig wordt bevonden aan moord onverbiddelijk op de elektrische stoel belandt of de dood krijgt ingespoten?

Ik ben geen jurist en ik kan me hierin dus vergissen, maar ik ga ervan uit dat een beschuldigde al dan niet veroordeeld wordt op basis van een interpretatie van al dan niet gepleegde feiten, en niet op basis van de gerechtelijke consequenties die een eventuele veroordeling met zich meebrengt. Zo hoort het in ieder geval te gaan.

Als de feiten duidelijk zijn – Hans Van Temsche, Kim De Gelder -, dan is de taak van een jury relatief eenvoudig. Eigenlijk hoeft ze dan alleen te beslissen over de strafmaat, niet over de schuldvraag. Stel dat in het geval van een bewezen moord de doodstraf in België nog zou worden voltrokken, dan kan ik me best voorstellen dat een jury die straf ook passend zou vinden. (Ik zou in dit land geen referendum willen organiseren over de wenselijkheid van de doodstraf…) Maar wat als je, zoals in het geval Clottemans, nooit echt helemaal zeker kunt zijn dat je de juiste beslissing hebt genomen? ‘Schuldig’ betekent hier: hoogst waarschijnlijk schuldig. Want bewezen is het niet, daar zijn alle partijen het over eens. Is het onder zulke omstandigheden niet ‘makkelijker’ om iemand schuldig te bevinden in een systeem dat de doodstraf niet uitvoert dan in een systeem dat de doodstraf wél uitvoert? In ons systeem lijkt een vergissing minder wreed, minder fataal. Als op een dag zou blijken dat de moord toch door iemand anders is gepleegd, dan kan Clottemans nog altijd worden vrijgelaten. In hoeverre heeft die overweging het oordeel van de jury mede beïnvloed? En is Clottemans dan wel exclusief op grond van de beschikbare informatie veroordeeld, of toch ook, een beetje, in de wetenschap dat ze sowieso niet zou worden geëxecuteerd? Eerlijk gezegd lijkt het me onvermijdelijk dat die overweging in de besluitvorming van de jury heeft meegespeeld. Vandaar het onbehaaglijke gevoel: in een of ander Texas, waar ‘schuldig’ onvermijdelijk de doodstraf had betekend, zou Els Clottemans voor precies dezelfde feiten misschien zijn vrijgesproken.

Wat tot de paradoxale vaststelling leidt dat een systeem waar de doodstraf niet meer wordt uitgevoerd omdat het de doodstraf een te barbaarse wraakoefening vindt, in sommige gevallen misschien wel barbaarser oordeelt dan een barbaars systeem waar de doodstraf wél wordt uitgevoerd. Nee, dit is geen pleidooi voor de herinvoering van de doodstraf en zelfs geen kritiek op het oordeelsvermogen of de integriteit van de juryleden. Misschien was er onder de gegeven omstandigheden in ons rechtssysteem geen andere uitkomst mogelijk. Maar om nu te gewagen van ‘clementie’, zoals de rechter op de radio deed, lijkt me toch misplaatst. Of je iemand tot tien, twintig, dertig jaar of levenslang veroordeelt, een daad van welwillendheid is het nooit. De kans dat Els Clottemans ‘genezen’ of als een beter mens uit de gevangenis komt dan wanneer ze erin gaat, is uiterst gering. Iemand min of meer levenslang in een gevangenis opsluiten is nooit een oplossing, hooguit een vorm van vergelding. En het is ook telkens weer een bekentenis van onvermogen: met deze mens weten wij ons geen raad. Daarom verbannen wij haar uit deze wereld. Maar zoals Shakespeares Romeo al wist: Hence banished is banished from the world / And world’s exile is death. Met ‘clementie’ heeft ook deze veroordeling niets van doen.

Frank Albers