Centrale examens: ‘Hoe meer belang je hecht aan de resultaten, hoe meer kans op uitwassen’

Dezelfde examens voor alle leerlingen, het lijkt een simpel, goed idee. Maar het is complexer dan dat, schrijft pedagoog Pedro De Bruyckere. ‘De Cito-testen in Nederland tonen bijvoorbeeld ook hoe taalvakken al snel verengd kunnen worden tot iets mechanisch.’

Het idee lijkt zo eenvoudig: geef iedereen het zelfde examen, zodat je scholen gemakkelijk kan vergelijken. Het is het pleidooi dat vandaag onder andere in De Standaard staat. Het klinkt inderdaad logisch en Vlaanderen is de uitzondering als land zonder centrale examens.

Wat zijn de positieve redenen voor dergelijke centrale georganiseerde testen? Iedereen wordt op een gelijkaardige manier beoordeeld, je kan meer investeren in goede toetsontwikkeling en de verschillen tussen scholen kunnen hopelijk weggewerkt worden en dat in een regio waar de verschillen tussen scholen zeer groot zijn.

Maar volgens onder andere professor Roger Standaert leveren dergelijke examens een schijntransparantie op, waarbij je vaak niet weet in welke mate de kinderen effectief iets bijgeleerd hebben. Dan blijken leerlingen van scholen die goed scoren het opeens slecht te doen als ze verder studeren. Hoe kan dit?

Een van de verklaringen is een menselijke reactie die we teaching to the test noemen. Als een school afgerekend kan worden op de resultaten van een test, dan gaat men alles eraan doen om die goed te doen. Je wil niet afgaan. Men hoopt dat leraren dan beter gaan lesgeven, maar de kans is reëel dat de studenten vooral goede testen afleggen. Ga je vals spelen? Als je ooit het boek Freakonomics van Steven Levitt las, dan weet je dat dit ook zeer goed mogelijk is. Hoe meer belang je gaat hechten aan de resultaten, hoe meer kans op dergelijke uitwassen.

Er zijn nog andere potentiële problemen. Een daarvan is de vraag wat je centraal gaat toetsen en wat niet. Voor alles centrale examens ontwikkelen is een optie, maar de kans is groot dat de nadruk komt te liggen op de kernvakken. Muziek of tekenen is al veel moeilijker centraal te meten. Dergelijke vakken kunnen dan in de verdrukking komen. De Cito-testen in Nederland tonen bijvoorbeeld ook hoe taalvakken al snel verengd kunnen worden tot iets mechanisch.

Vandaag hebben we een systeem waarbij scholen eindtermen opgelegd krijgen en daarop gecontroleerd worden door een inspectie van de overheid. Veel mensen associëren eindtermen met de lat om al dan niet te slagen voor school, maar het zijn in feite maatstaven om de kwaliteit van een school in te schatten. Een inspectie bekijkt de hele ruime context van een school mee in haar controle en plaatsen alle verslagen openbaar, vrij toegankelijk voor iedereen. Het is wellicht niet perfect, maar wel behoorlijk transparant.

In het masterplan van de hervorming van het secundair onderwijs staan concrete plannen voor een veralgemenen van centrale testen. Momenteel kennen we op het einde van het zesde leerjaar zowel de OVSG-test en de interdiocesane proeven. De overheid wil die nu onderzoeken om ze te veralgemenen. Niet om die tests te gebruiken om leerlingen te beoordelen – zoals minister Hilde Crevits (CD&V) vandaag nog bevestigde – wel om scholen feedback te geven op hun eigen handelen om zo onderwijs te verbeteren. Door het zo te organiseren kan je de lusten hebben zonder de lasten.

KU Leuvenrector Rik Torfs vroeg nog op Twitter waarom deze resultaten dan niet gewoon kunnen bekend gemaakt kunnen worden in het kader van transparantie. Hier komen de lasten weer om de hoek kijken, en wel op verschillende manieren. Gewoon de resultaten online gooien van de verschillende scholen, is niet eerlijk zonder de context van de scholen in rekening te brengen. Een school in een moeilijke buurt met leerlingen uit zwakkere sociale achtergronden die een spreekwoordelijke 7 op 10 haalt, presteert mijns inziens beter dan een school met een makkelijker doelpubliek die een op 8 op 10 haalt. Daarom dat bij inspecties context, input, proces en output bekeken wordt. De inspectieverslagen zijn wel openbaar.

Maar er is meer: dergelijke, publieke rankings kunnen er voor zorgen dat net teaching to the test of selectie van leerlingen nog meer voorkomen. Ik ken een groep mensen die wel blij zouden zijn met dergelijke rankings: bouwpromotoren en makelaars. De huizenprijzen rond goed scorende scholen op Britse rankings blijken nogal te stijgen.

Samengevat: terwijl centrale examens een positief gegeven lijken en zeker voordelen kunnen hebben, kunnen ze tegelijk ook meer nadelen opleveren dan de verwachte voordelen.