Zelfs de nazi’s moesten kotsen

‘De vrouw van Zagreb’, de nieuwe oorlogsthriller van Philip Kerr, is al het 10e deel van de spraakmakende reeks waarin privédetective Bernie Gunther in nazi-Duitsland z’n ding probeert te doen. Fred Braeckman ging praten met Philip Kerr die pas terug is van een tournee in de Verenigde Staten.

Een kleine veertig boeken heeft de Britse auteur Philip Kerr op zijn naam staan. Maar hij werd internationaal bekend met zijn reeks rond Bernie Gunther, een cynische Berlijnse detective die in nazi-Duitsland toch een eerlijk mens tracht te zijn.

De eerste drie boeken, gebundeld als de trilogie ‘Berlin Noir’ verschenen eind de jaren tachtig van vorige eeuw en kregen unaniem lof. Het bleef dan jaren stil rond Bernie. Kerr toonde zich van alle markten thuis met het schrijven van romans met thrillerelementen en jeugdboeken die wat deden denken aan J.K. Rowling en Michael Crichton. Kerr wist waar geld mee te verdienen viel. Maar lezers, uitgever en Kerr zelf waren Bernie niet vergeten. Tien jaar geleden dook Bernie opnieuw op. En nu is hij met ‘De vrouw van Zagreb’ aan het tiende deel in de reeks toe.

‘Neen, toen ik de Berlijnse trilogie schreef, dacht ik zeker niet aan een reeks die het een kwarteeuw zou uithouden. Ik vond dat het genoeg was. Zoals wel vaak bij debutanten had ik te veel willen vertellen. Om niet te zeggen alles. Ik kon mezelf niet meer verbazen door verder over Bernie Gunther te schrijven en besloot een andere richting uit te gaan. Ik kwam later terug bij Gunther omdat er vraag naar hem was. Sinds het einde van vorige eeuw is er ook heel wat gepubliceerd over WOII, er is meer over bekend geraakt, de belangstelling werd nog groter. De lezers waren Bernie niet vergeten.’

Was een privédetective in nazi-Duitsland niet ongewoon?

‘Er waren er, want er waren ook moorden die niet meteen met het nazisme te maken hadden. En die moesten opgelost worden. Bernie werkte vooral bij de Kripo in Berlijn. Later werden de leden van de Kriminalpolizei automatisch SS’er. Bernie had tijdens zijn werk heel wat belangrijke nazi’s leren kennen en dat werd hem wel nuttig.’

Terwijl hij zelf de nazi’s haatte. Hoe kon hij dan overleven?

‘Nazi’s gebruikten vooral mensen, ook al hadden die andere politieke opvattingen. Zeker in het begin van het nazisme. Bernie’s humor was een manier om te overleven. Soms was hij wel heel scherp, maar dat werd van een Berlijner wel iets gemakkelijker aanvaard dan van iemand anders. Nu, vergeet niet dat Bernie een fictief personage is. Niettemin heb ik hem zo geloofwaardig mogelijk gemaakt.’

Hoe zou je zijn karakter omschrijven?

‘Hij is pragmatisch, tracht te overleven, zijn boterham te verdienen. Hij is ook een patriot, hij houdt van Duitsland. Hij diende tijdens de Eerste Wereldoorlog in de loopgraven. Na die oorlog merkte hij dat gangsters zijn land gingen besturen en dat een nieuwe puinhoop op komst was. In zijn jonge jaren was hij een harde man die zijn spierballen toonde. Hij is links, duister, anarchistisch, spits, brutaal. Zoals veel Berlijners heeft hij een gevoel voor zwarte humor. Kortom, hij is het soort Berlijner waarvan Hitler helemaal niet moest weten. Later wordt Bernie zachtaardiger. Hij past zich wat aan, maar vermijdt in situaties terecht te komen die al te zeer in strijd zijn met zijn geweten.’

Heeft hij iets van jou?

‘Zeker. Hij is net als ik een eenzaam man. Als schrijver zal dat wel mijn lot zijn. Ik moet elke dag zoveel woorden schrijven en daarvoor moet je alleen zijn. Kijk, ik kom net terug van twee weken in de Verenigde Staten. In tien steden heb ik mijn nieuw boek gepresenteerd. Van luchthaven naar luchthaven. Misschien heeft het wel iets te maken met het verschil in zuurstof dat je wat anders gaat reageren. Ik dacht vaak aan de ramp met die Duitse piloot. Natuurlijk heb ik familie en er zijn de kinderen. Maar in zekere zin heb ik ook mijn personages als gezelschap. Zo heb ik het gevoel niet alleen te zijn. Bernie is de man die met mij praat en naar wie ik luister. Ik schrijf op wat hij me vertelt, welke problemen hij heeft. Echt gelukkig is hij niet, wel rusteloos en gedreven. En een romantische womanizer.’

Hoe voelt het meer dan vijfentwintig jaar met dezelfde protagonist te leven?

‘Gemakkelijk is dat niet. Het wordt steeds moeilijker. Ik schrijf binnen de krijtlijnen van de geschiedenis en die komen dichter en dichter bij elkaar te liggen. Met opzet werk ik niet puur chronologisch. De plot is gesitueerd tussen de jaren dertig en vijftig, maar het is niet zo dat de jaren elkaar opvolgen. Ook de plaats verandert. Zo heb ik wel eens een link gelegd met Cuba, de uittocht van nazi’s naar Argentinië … Dat lijkt me interessanter voor de lezers. En ook voor mij. Ik vind ook dat een verhaal wel een begin, een midden en eventueel een einde moet hebben, maar niet per se in die volgorde. Ik begin nu en dan midden het verhaal. Eigenlijk tracht ik meer een roman dan een puur misdaadverhaal te schrijven. Ik haat krimi’s die vol sporen en aanwijzingen staan en die de lezer misschien wel opmerkt, maar de domme speurder over het hoofd ziet. Bernie is geen spoorzoeker, wel iemand die de werkelijkheid in het oog houdt en daarop reageert.’

Hoe reageren de Duitse lezers op jouw boeken?

‘In het begin was het, op Berlijn na, matig. Veel waarover ik schreef was blijkbaar onbekend terrein voor hen. In Berlijn was dat anders. Daar hielden ze wel van mijn aanpak. Ze apprecieerden die soort zwarte humor bijvoorbeeld meteen. Ik hoorde eind jaren tachtig wel eens van Duitsers dat ze over de oorlogsperiode weinig hadden geleerd op school. Maar dat is veel veranderd. Onderzoek zorgde voor stapels nieuwe boeken, de televisie besteedt ruime aandacht aan de naziperiode.’

In ‘De vrouw van Zagreb’ moeten Duitse nazi-officieren kotsen van de beestigheden die Serven en Kroaten elkaar aandoen in WOII. Nuanceer je daarmee de Duitse gruwel?

‘Natuurlijk niet. Ik wil alleen maar zeggen dat alle grote landen verschrikkelijke dingen hebben gedaan. Denk aan de Engelsen in India, de Spanjaarden in Amerika, de Amerikanen met de Indianen, de Australiërs met de Aboriginals, de Turken met de Armeniërs. Ik geef maar een paar voorbeelden. Overigens zijn kleinere landen ook niet altijd netjes geweest: België in Congo … Misschien is het verschil dat de nazi’s het zo gruwelijk efficiënt en vlug hebben gedaan.’

Wat primeert bij jou: de geschiedenis of het verhaal?

‘Het verhaal moet plausibel blijven. Research is heel belangrijk voor mij en er gaat heel wat tijd in. Maar het verhaal is al even belangrijk. Ik zal de geschiedenis niet vervalsen of een draai geven omwille van het verhaal, dat niet. Daarbij zorgt goed onderzoek vaak voor verrassingen. Ik wist weinig over de gruwelijke moordpartijen tussen Serviërs en Kroaten. Ook over de houding van Zwitserland in WOII leerde ik veel. Ik gebruik die kennis in ‘De vrouw van Zagreb’, mijn jongste boek. Research moet ook in je hoofd zitten, kijken hoe je reageert op de feiten. Op die manier is het soms de non-fictie die het verhaal in een bepaalde richting stuurt.’

Ook in ‘De vrouw van Zagreb’ blijft plaats voor cynische opmerkingen, sarcasme, wisecracks. Het doet denken aan Raymond Chandler en zijn speurder Marlowe.

‘Er zijn natuurlijk heel wat verschillen. Marlowe deed zijn werk in het Los Angeles van de jaren veertig. En daar moest hij onderzoek doen naar bijvoorbeeld een wat corrupte burgemeester, een paar gangsters en wat lastige vrouwen die te veel geld hadden. Ik heb het gemakkelijker. Mijn achtergrond is een heel land met bij manier van spreken niet veel anders dan misdaad: oorlog, Holocaust, rassenmoord … Alles speelt in wat je toch de misdaad van de vorige eeuw kan noemen. Als Chandler geen weg meer wist met zijn verhaal, liet hij wel een detective opduiken met een revolver in zijn hand. Ik heb historische personages, de slechtst mogelijke mensen. Goebbels, Himmler, Heydrich… Ik kan ook dieper graven dan een gewone misdaadroman die alleen maar over moord of over een verdwijning gaat. En die wisecracks en oneliners? Ze passen bij het karakter van Bernie. Maar ze houden mij en het verhaal op gang. En natuurlijk ook de lezer. Ik zie het als een antidepressivum tegen een soms heel deprimerend onderwerp.’

Fred Braeckman