Jaarlijks verschijnen er meer dan tienduizend nieuwe boekentitels in Vlaanderen. Uitgevers en auteurs printen honderden of duizenden exemplaren, telkens met de hoop dat ze een bestseller op de markt brengen. Maar wat als een boek niet (meer) goed verkoopt?
In 2019 kwamen in Vlaanderen alleen al 13 855 nieuwe titels op de markt. Hoe lang de boeken in de rekken blijven liggen, is afhankelijk van het soort winkel en het boek zelf. Gemiddeld krijgen ze zo’n drie tot zes maanden tijd om zich te bewijzen. Als een boek in die periode nog niet veel verkocht is, verwachten verkopers meestal niet dat het nog zal gebeuren en moet het uit de rekken. De exemplaren die op dat moment nog in het magazijn liggen, zijn zelfs nooit tot in de winkel geraakt.
Om hun overschot terug te mogen sturen en betaald te krijgen, vragen boekhandelaars ‘recht van retour’. ‘Soms geeft een uitgever daaraan toe, soms niet’, zegt Rudy Vanschoonbeek, oprichter en zaakvoerder van uitgeverij Vrijdag. ‘Het is een heel gedoe achter de schermen. Zo’n tien tot twintig procent van onze boeken komen terug. Langs de andere kant zijn er ook titels die veel langer blijven liggen, zelfs permanent.’ De geretourneerde boeken gaan naar een magazijn, maar die opslag kost uitgevers geld, dus ze mogen daar meestal niet (lang) blijven. Auteurs krijgen de kans om ze nog op te kopen, maar kunnen doorgaans weinig doen met zoveel exemplaren van hun eigen werk.
Naar de ‘ramsj’
Als een boek uit de reguliere handel gaat, kunnen de uitgever en de auteur samen beslissen om het aan een lagere prijs te verkopen, zodat het misschien een andere doelgroep aanspreekt. In de sector noemen ze dat de ramsj, wat in het Jiddisch rommel betekent. ‘We passen wel op dat we daar niet mee overdrijven,’ zegt Vanschoonbeek. ‘Een lagere prijs haalt de waarde van de auteur naar beneden. Langs de andere kant: het boek wordt nog steeds gelezen, en dat is ook belangrijk.’
Bij uitgeverij Lannoo gaan uit de handel gehaalde boeken eerst naar eigen boekenmarkten, waar ze de titels verkopen tegen dertig tot zeventig procent korting. Ze werken daarvoor samen met lokale boekhandels en bieden de boeken ook online aan. Katrien Beeusaert, directeur sales & marketing bij Lannoo, ervaart wel dat het de laatste tien jaar moeilijker wordt om overstock te verkopen: ‘Het vraagt enorm veel creativiteit. Ramsjers houden het hoofd amper boven water of werken hoofdzakelijk vanuit Nederland, waar typisch Vlaamse titels minder goed verkopen. Vaak betalen ze niet veel meer dan de prijs van het papier. Ter vervanging verkopen sommige uitgeverijen hun overstock via de marktplaats van Bol.com, maar het is een dure zaak om laaggeprijsde boeken online te verkopen.’
Eén van de bekendere ramsjers in België is De Slegte, waar je tweedehands-, voordeel-, ramsj- en studieboeken vindt, maar ook antiquarische titels en via de website zelfs nieuwe boeken en e-books. Zaakvoerder Kris Landuyt bevestigt dat de werkwijze van de boekhandel het laatste decennium sterk veranderd is: ‘Vroeger hadden we zevenentwintig winkels en een groot magazijn. We waren dé plek waar iedereen alles heen stuurde en we kochten grote restpartijen. Intussen zijn er nog maar zeven winkels, is er geen magazijn meer en verkopen we steeds meer via de website. We kiezen nu veel gerichter wat we aankopen en wat niet. De luxe om alles in huis te nemen wat men ons aanbiedt, hebben we niet meer. Ons ramsjaanbod is nu veel meer vraaggestuurd.’
Wanneer boeken niet welkom zijn in de ramsj, worden ze soms geschonken aan een goed doel. Uitgeverij Vrijdag doet dat niet op vaste basis, maar wel regelmatig: ‘Ik heb liever dat ze terechtkomen bij mensen die niet de middelen hebben om boeken te kopen, dan dat ze vernietigd worden’, zegt Vanschoonbeek. Ook Lannoo organiseert regelmatig acties om boeken een tweede leven te geven en sponsort een aantal initiatieven.
Versnipperd
Boeken die niet verkocht of geschonken worden, gaan naar een papierverwerkingsbedrijf. Ze worden versnipperd, gaan in een badje en worden verwerkt tot pulp die de basis vormt voor nieuwe papierproducten. Sommige boeken hebben dus een kort leven, maar hun productie- en recyclageproces vraagt wel telkens nieuwe energie en grondstoffen. “Boeken versnipperen is nooit leuk, maar het is minder erg dan het klinkt’, zegt Vanschoonbeek. ‘Er wordt ten minste nog papier van gemaakt waar we nieuwe boeken op kunnen drukken. Het gaat niet helemaal verloren.’
Frankrijk besliste in augustus 2019 dat het de komende twee tot vier jaar het vernietigen van non-food producten zal verbieden. Hoe de regering dat zal aanpakken, is nog niet duidelijk. In België staat zo’n wetgeving nog niet meteen op de agenda. Sinds juni 2019 schafte de Commissie Financiën wel de btw af op het schenken van levensnoodzakelijke goederen. De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) is alvast voorstander om die piste door te trekken naar boeken: ‘Momenteel schenken uitgevers nog niet zo vaak boeken aan goede doelen, omdat het duurder is dan vernietiging’, verklaart woordvoerder Jan Verheyen. ‘Maar we hopen dat daar verandering in zal komen. Herwin vzw, de Koepel van Milieuondernemers in de Sociale Economie, ijvert er alvast voor op federaal niveau.’
Bij (ramsjer) De Slegte worden de boeken afgeprijsd tot ze de deur uitgaan. Donaties zijn er eerder uitzonderlijk. ‘Als mensen aan een boek zelfs geen euro willen uitgeven, zitten ze er waarschijnlijk niet op te wachten’, stelt Landuyt. ‘De boeken die toch nog overblijven, worden gerecycleerd, maar dat zijn er echt weinig.’
Een toekomst zonder overstock?
In totaal werden er in 2019 meer dan elf miljoen boeken verkocht in Vlaanderen (cijfer van GfK). Naar het exacte aantal vernietigde boeken kunnen we enkel raden. ‘We weten zeker dat die boeken honderd procent gerecycleerd worden, maar dat maakt de situatie nog niet ideaal’, beklemtoont Verheyen. ‘Vanuit OVAM promoten we in de eerste plaats hergebruik en zien we recyclage pas als volgende stap. We willen de waarde van een product zo hoog mogelijk houden, en dat is natuurlijk niet zo als je van een boek naar blanco papier gaat. Het zou nog veel beter zijn als boeken nooit in de versnipperaar terecht zouden komen. Bovendien kan je de cirkel niet oneindig blijven sluiten. Gemiddeld is papier na zes tot zeven keer recycleren volledig opgebruikt.’
Overstock vermijden is nochtans moeilijk. Boekverkopers verwachten dat uitgevers een constante voorraad beschikbaar hebben en stockbreuken zijn nefast voor het succes van een titel. ‘Boeken uitgeven is geen exacte wetenschap’, zegt Beeusaert. ‘Het is soms moeilijk in te schatten hoeveel we moeten drukken. Door de cijfers die we de laatste tien jaar krijgen via GfK (Growth from Knowledge) kunnen we wel veel korter op de bal spelen. Het aantal titels waarbij we totaal verkeerd inschatten, is fors verminderd. We vernietigen ook enkel als het écht niet anders kan en het is telkens met pijn in het hart.’
Naast de klassieke, op papier gedrukte boeken, zijn er ook steeds meer alternatieve boekenvormen op de markt. Eentje daarvan is à la carte drukken: Print On Demand (POD), waarbij je al kan laten drukken per één exemplaar. ‘De kosten liggen hoger dan bij grotere aantallen,’ zegt Vanschoonbeek, ‘maar het kán en je kan de voorraad beter op peil houden. Stockage kost geld, dus hoe minder overschot je hebt, hoe beter. Binnen de sector spreken we zeker over dat soort zaken.’
Ook audioboeken, E-books en de bijbehorende abonnementsdiensten worden steeds populairder. Het gedrukte boek blijft nog altijd de core business van uitgeverijen, maar die nieuwe vormen helpen de voorraad, het energieverbruik en het vernietigen wel te beperken. ‘Dat gaat natuurlijk niet voor alle boeken’, zegt Beeusaert. ‘Kunstboeken met mooie foto’s komen bijvoorbeeld niet goed over op een e-reader. Maar er is wel echt een boost bij de verkoop van digitale romans en audioboeken. Op die manier kan een boek verder leven zonder dat het op papier in stock moet staan.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
