‘Uitverkoren’: indrukwekkend vervolg op A.F.Th van der Heijdens ‘Tonio’

Een imponerende, bibliofiele toevoeging op het alom bewonderde ‘Tonio’. Dat is ‘Uitverkoren’ van A.F.Th. van der Heijden, dat vandaag verschijnt.

De fraaie, luxueuze vormgeving is niet de enige reden waarom ‘Uitverkoren’ een zeer gewild boek zal zijn. De proefnovelle ‘in de toonaard van het requiem Tonio’ aangevuld met zes schriftelijke interviews over het met de Libris Literatuurprijs bekroonde boek verschijnt in een oplage van 150 Arabisch genummerde, in linnen gebonden exemplaren met een in zilver uitgevoerd bandstempel en 15 Romeins genummerde, in halfoasis met platten van Japans papier gebonden exemplaren.
Ook zullen veel geroerde lezers van Tonio erg benieuwd zijn naar wat A.F.Th. van der Heijden nog meer over zijn overleden zoon te vertellen heeft. Als je die vraag letterlijk neemt, is het eerlijke antwoord: weinig. ‘Uitverkoren’, 35 pagina’s groot, lijkt op het eerste gezicht niet meer dan een aantal geschrapte passages uit ‘Tonio’. De onversneden rouw, de zoektocht naar de toedracht van het ongeluk, de herinneringen aan Tonio waarin de schrijver voortekenen bespeurt – het staat hier ook allemaal in.

Imposant in literair opzicht is ‘Uitverkoren’ wel. Van der Heijden herontdekte deze tekst toen hij dagenlang door ‘Tonio’ bladerde, op zoek naar zijn favoriete herinnering aan zijn zoon. Hij stond niet in het boek, maar bevond zich tussen het ongebruikte materiaal. ‘Niet als gevallen spaander,’ zo staat in het nawoord, ‘maar als scène in een soort proefnovelle (…) waaruit later de hele requiemroman is voortgekomen. (…) [Van] meet af aan vormde die z’n eigen eenheid.’

In veel fragmenten vindt Van der Heijden in hun bitterheid schitterende beelden voor zijn pijn, uitmondend in het uiterst wrange gevoel dat de novelle zijn titel geeft: het gevoel uitverkoren te zijn. Als een van de weinige schrijvers heeft hij de kennis gekregen hoe het is om een kind te verliezen. ‘Als er een remedie is tegen het gemis, dan deze: het verlies, in al zijn onherroepelijkheid, als een gave beschouwen, een van God gegeven talent, een vruchtbare afwijking, een wrange zegen – en hiervan getuigen.’

Deze apotheose van de novelle wordt vervolgd door de beschrijving van een droom. Daarin is Van der Heijden verlost van alle beloften die hij zijn uitgever en zijn lezers heeft gedaan. Tot zijn onuitsprekelijke geluk omdat hij zich ‘nu kan wijden aan werk dat er echt toe doet, dat er voor Tonio toe doet – niet noodzakelijk literatuur. Omdat ik nog aan niemand iets beloofd heb, zal ik het in volstrekte vrijheid kunnen gaan ondernemen.’ Werk dus, zou je kunnen zeggen, zoals in deze bibliofiele uitgave verschijnt.

Ook de zes schriftelijke interviews die het 176 pagina’s tellende boek voltooien, zijn waardevol. Op de vragen die journalisten van onder meer ‘De Standaard’, ‘Humo’ en ‘de Volkskrant’ per post aan hem stelden, vertelt Van der Heijden uitgebreid over het werken aan ‘Tonio’, het leven zonder zoon en de ontvangst van het boek. Regelmatig bevatten de antwoorden herhalingen – sommige antwoorden zijn zelfs terug te vinden in ‘Uitverkoren’. Maar het geheel biedt veel inzicht.

Maarten Dessing