Seks, drugs en orthodoxie: het universum van Vladimir Sorokin

De Rus Vladimir Sorokin schreef met ‘De dag van de opritsjnik’ een novelle waarin scènes voorkomen waarvoor zelfs Quentin Tarantino voorbehoud zou aantekenen.

Een ringtone waarin gefolterde gevangenen te horen zijn, een supersonische dienstwagen met een vers gekliefde hondenkop op de voorbumper gespietst, designerdrugs die vervaardigd worden uit steuren van goud: het zijn scènes waarvoor zelfs Quentin Tarantino voorbehoud zou aantekenen. Ze zijn ontsproten uit het brein van Vladimir Sorokin, al drie decennia lang een van de bekendste Russische schrijvers.

Schrikbarend beeld van de toekomst

De rij (1983), zijn eerste roman, heeft geen personages die naam waardig. Het verhaal is een lange dialoog tussen mensen die om een onbekende reden in een rij staan. Het is een tragikomische parabel over de decadentie van de Sovjetunie. Zelfs in de perestrojka werden Sorokins verhalen te scabreus bevonden voor publicatie. IJs (2002), zijn bekendste roman, vertelt het verhaal van een mysterieuze sekte die mensen ontvoert en hun borstkassen met ijzerhamers opensplijt.

Met enkele jaren vertraging – het Russische origineel dateert uit 2006 – is nu ook De dag van de opritsjnik in het Nederlands vertaald. De novelle speelt zich af in het Moskou van 2028, en schept een ronduit schrikbarend beeld van de toekomst. Rusland heeft een extremistische vorm van christelijke orthodoxie omarmd, de grens met Europa hermetisch afgegrendeld en wordt met ijzeren vuist geregeerd door een mysterieuze tsaar. Voor het vuile werk vertrouwt het gezag op de opritsjnina, een soort keizerlijke geheime dienst die stamt uit de tijd van Ivan de Verschrikkelijke.

Buitenissig hoeveelheid scabreuze uitweidingen

Het opzet van de roman is losjes geïnspireerd door ‘Een dag uit het leven van Ivan Denisovitsj’, de welbekende novelle uit 1962, waarin de latere Nobelprijswinnaar Aleksandr Solzjenitsyns een dag beschrijft uit het leven van een goelaggevangene. Waar Solzjenitsyn een van de vele onderdrukten van het stalinisme volgde, richt Sorokin zijn vizier op de onderdrukkers. De lezer volgt een dag in het leven van de opritsjnik Andrei Danilovitsj Kribbe. Zijn werkdag is een aaneenschakeling van moord, plundering, verkrachting en een schrikbarende hoeveelheid verdovende middelen.

Naast de naar goede gewoonte buitenissig hoeveelheid scabreuze uitweidingen doet Sorokins beschrijving van Rusland ergens enorm eigentijds aan. Het toenemende conservatisme, de groeiende invloed van de orthodoxe kerk, de brutaliteit van de macht die zijn rijkdom en privileges ostentatief aan de bevolking ontneemt: de raakvlakken zijn opmerkelijk. Het universum van Sorokin mag dan wel een groteske vervorming zijn van de werkelijkheid: het is tegelijk angstaanjagend herkenbaar.