“Morele Congo-schuld is niet erfelijk” (D.Van Reybrouck)

In zijn brief aan Multatuli sprak David Van Reybrouck zich uit voor een pragmatisch Congo-discours: “Ik voel me niet schuldig voor wat Belgische kolonialen in Congo hebben aangericht.”

David Van Reybrouck werd door het Vlaams-Nederlands Huis deBuren gevraagd om in het kader van het Multatuli-jaar de vijfde brief aan Multatuli te schrijven. Daarin vraagt hij advies aan de meester van het geëngageerde schotschrift en gaat hij met hem virtueel in dialoog over interculturaliteit en postkolonialisme. Voor Van Reybrouck moet de relatie tussen België en haar oud-kolonie Congo uiteraard centraal staan, net als in zijn gevierde boek ‘Congo. Een geschiedenis’.

Een paar dagen na zijn succes bij de Libris Geschiedenis Prijs-uitreiking, las Van Reybrouck op vrijdag 29 oktober zijn brief voor in het Leuvense Museum M. Niet toevallig loopt daar ter gelegenheid van 50 jaar Congolese onafhankelijkheid de tentoonstelling ‘Mayombe. Meesters van de magie’, met Congolese beelden en voorwerpen uit de verzamelingen van de K.U. Leuven en het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren. Van Reybrouck heeft zo zijn bedenkingen bij die herdenking. Volgens hem beklemtoont ze immers ‘het verdriet van Congo’. ‘Congolezen mogen alleen nog slachtoffer zijn’.

‘Na het koloniale discours zijn we beland in een postkoloniaal discours dat een eenzijdig negatief beeld schetst van de koloniale periode en waarin elke nuancering ontbreekt. Alle Congolezen zijn slachtoffers en alle Belgen zijn schuldig.’ Zo lichtte Van Reybrouck achteraf zijn brief toe in een gesprek met journalist Tjeerd Bijman van VPRO. ‘Ik ben een blanke Belg, maar ik voel me niet persoonlijk schuldig voor wat Belgische kolonialen in Congo hebben aangericht. Niet de morele schuld is erfelijk, wel de geschiedenis die België met Congo verbindt. En die biedt heel wat kansen.’

Daarom pleit Van Reybrouck voor een derde discours: na het kolonialisme dat de Congolees wilde opvoeden en verheffen en vaak uitbuitte, en het postkolonialisme dat van alle Congolezen slachtoffers maakt, zou het volgens hem tijd moeten zijn voor een soort postpostkolonialisme, waarin de pragmatische aanpak en zin voor nuance domineren.

De reizen door Congo die de basis vormden voor ‘Congo. Een geschiedenis’ hebben Van Reybrouck naar eigen zeggen een heel genuanceerd beeld laten zien van Congo en tegelijk is er ook een nieuwe generatie onderzoekers op komst die onbevangen naar Congo kijkt. Al denkt hij niet dat alle (onder andere politieke) geesten daar klaar voor zijn: ‘het vraagt veel moed en empathie’.

Toen hij zelf de eerste keer in Congo was, was hij beschaamd om te zeggen dat hij Belg is, maar dat bleek onnodig. De meeste Congolezen in Congo voelen geen wrok tegenover de Belgen. ‘Er is vaak nostalgie naar het koloniale tijdperk, ook bij jonge mensen. En zelfs naar Mobutu wordt door sommigen terugverlangd. Dat zegt natuurlijk vooral iets over de wanhoop en de miserie die het huidige Congo beheersen.’ Een Congolees vertrouwde Van Reybrouck toe: ‘Hoe lang moet die onafhankelijkheid nog duren?’

Congolezen hebben het volgens Van Reybrouck moeilijker als ze gewezen worden op de lamentabele toestand waarin hun land vandaag verkeert dan om over het koloniale verleden te praten. Dat blijkt ook uit de ontvangst van zijn boek onder Nederlandstalige Congolezen (het boek is nog niet in het Frans vertaald). ‘Het was een dikke pil, maar geen bittere pil’, klonk het bij een van hen.

En dat Congo op intellectueel vlak zo goed als onontgonnen maar geen braakliggend terrein is, kon David Van Reybrouck na het voorlezen van zijn brief niet genoeg bekrachtigen. ‘Ondanks het gebrek aan degelijk onderwijs zijn er heel wat getalenteerde intellectuelen in Congo, maar er is voor hen geen podium en er zijn weinig boeken voorhanden.’ Daarom wil hij zelf een Franse pocketversie van zijn Congoboek verspreiden in Congo. Hij weet meteen waarvoor hij het prijzengeld van de Libris Geschiedenis Prijs kan gebruiken.

Jeroen Bert

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content