Letterenhuis toont soldatenbrieven van Pernath en Snoek

Michiel Leen ging in het Antwerpse Letterenhuis kijken naar de kleine maar fijne tentoonstelling rond de ‘Soldatenbrieven’ van Hugues C.Pernath en Paul Snoek van een halve eeuw geleden.

Beroepsmilitair Hughues C. Pernath en dienstplichtige Paul Snoek hielden er eind jaren ’50 een correspondentie op na in experimenteel proza. In 1961 werd die gepubliceerd onder de noemer ‘Soldatenbrieven’. Het Antwerpse AMVC-Letterenhuis herdenkt de vijftigste verjaardag van het opmerkelijke brievenboek met een sobere tentoonstelling.

Het Belgisch leger in de late jaren ’50: het lijkt niet bepaald een omgeving waar de creativiteit hoge toppen scheert. Toch is het de ontstaanscontext van een van de meest fascinerende brievenboeken uit de Vlaamse letteren. Tussen juli 1957 en augustus 1958 gaan dichters Hughues C. Pernath en Paul Snoek er een correspondentie in prozagedichten aan. Snoek en Pernath, die elkaar medio jaren ’50 hadden leren kennen via het tijdschrift ‘gard sivik’, vatten algauw het plan op om de brieven in boekvorm te laten verschijnen.

Dat boek is via een touchscreen integraal te lezen. De ‘Soldatenbrieven’ openbaren zich als hardcore vijftigersgeschrijf. Pernath en Snoek schrijven elkaar aan als “Treursoldaat” en “Rijstkoning,” regen wordt omschreven als “melk van de wolken” en elders is sprake van de “oksels der kanonnen”. Het is, ontegensprekelijk, de taal van een tijdsgeest, elke brief moet en zal een experiment zijn. Een touw is daar niet altijd aan vast te knopen. De omvangrijke inleiding door Jan Walravens biedt ook voor de hedendaagse lezer houvast.

Ook de andere soldatenbrieven van Pernath en Snoek komen aan bod. Tussen de poëtische brieven door, houden de beide dichters er immers een zakelijker correspondentie op na, waarin roddels uit het literaire leven van die dagen en Snoeks verzuchtingen over het soldatenbestaan doorklinken. Ook het parcours dat het brievenboek aflegt tussen het moment van schrijven en de publicatie wordt gereconstrueerd. Het had immers weinig gescheeld of het Snoek had het hele project afgeblazen: nauwelijks is de brievenreeks in augustus 1958 afgerond of hij verliest zijn animo voor het idee. Wanneer het boek in 1961 dan eindelijk verschijnt en een bescheiden verkoopsucces wordt, is de vriendschap tussen Pernath en Snoek al aan het verwateren.

Een hondsdolle tijd Op summiere wijze weet de tentoonstelling ook een dwarsdoorsnede te geven van het hele gebeuren rond het tijdschrift ‘gard sivik’, waar de ‘vijfenvijftigers’ Snoek en Pernath deel van uitmaakten. In die jaren bereikt de bohemienbroederschap tussen beiden een hoogtepunt, een periode die Snoek later ook in zijn roman “Een hondsdolle tijd” ter sprake brengt. Er worden foto’s vertoond van Snoek en Pernath tijdens een poëzieavond in de demi-mondaine bar Crystal Palace, in het Antwerpse Schipperskwartier. Of het dubbelinterview uit 1959, waarbij Pernath en Snoek, omhangen met sjaals uit de fabriek van Snoeks familie, een lans breken voor de experimentele poëzie, die door de interviewer als onbegrijpelijk was weggezet. Maar evengoed zijn de samenstellers erin geslaagd de hand te leggen op documenten die een blik achter de bravoure van die dagen geven: het soldatenzakboekje van de dienstplichtige “E. Schietekat.” (Snoeks werkelijke naam,) of snapshots van Pernath in uniform, leunend tegen een legertruck. Het is een foto uit het voorgeborchte van de legende. Pernath, de jong gestorven gouverneur van de decadente Pink Poets, is op deze foto nog mijlenver weg.

Black box Bij een tentoonstelling die draait rond brieven en andere tijdsdocumenten zijn er niet zo gek veel mogelijkheden om een en ander swingend weer te geven. Er werd dan ook gekozen voor de bekende black box van het Letterenhuis in zijn meest minimalistische opstelling. In een tiental vitrinekasten liggen de brieven en de documenten daaromtrent, uitgestald. Een sober, bijna ‘zen’ geheel.

‘Soldatenbrieven’ is ontegensprekelijk voer voor de fans. Maar de blik op de genese van het brievenboek én een synopsis van de tijd en het letterkundige klimaat waarin de toenmalige spitsbroeders Snoek en Pernath hun experiment opzetten, is een ommetje langs het Letterenhuis waard.

Michiel Leen