Jonathan Littell verovert Russische markt

‘De welwillenden’, het grootse epos van Jonathan Littell dat vijf jaar geleden bij Gallimard en in 2008 in een Nederlandse vertaling bij de Arbeiderspers verscheen, is nu eindelijk ook in het Russisch vertaald.

De roman, die gepresenteerd wordt als het verslag van de wreedheden die een zekere Max Aue, een SS’er, aan het oostfront heeft beleefd en begaan, werd onder de titel ‘Blagovolitelnitsy’ gepubliceerd bij de bekende Moskouse uitgeverij Ad Marginem, die behalve Russische en westerse fictie ook filosofie en sociologie (Walter Benjamin, Derrida, Foucault) in haar fonds heeft.

Merkwaardig genoeg heeft de Russische uitgever, die Littells boek in Moskou presenteerde, ‘De welwillenden’ bij de non-fictie ondergebracht, hoewel de verteller van de roman even fictief is als het verhaal dat hij debiteert. Dat Littell op historische documenten steunt, doet daar geen afbreuk aan. Maar dat Littells roman in Rusland op veel belangstelling kan rekenen spreekt vanzelf. Een groot deel van Max Aues ‘rapport’ speelt zich immers af in Polen, Oekraïne en Rusland.

Littells ‘Les Bienveillantes’ werd vertaald door de filologe Irina Melnikova, die meer dan drie jaar aan het project werkte. Volgens de vertaalster is Littells roman in het Westen heel uiteenlopend onthaald: in Frankrijk en Italië zou ‘De welwillenden’ tot een cultboek zijn uitgegroeid, terwijl het in Amerika en Duitsland door de kritiek neergesabeld werd. Dat klopt toch niet helemaal. In de ‘Frankfurter Allgemeine Zeitung’ werd de roman bij zijn verschijnen zeer geprezen, terwijl de bekende publicist Klaus Harpprecht er op een ambivalente manier brandhout van maakte op de Duitse tv: ‘Es ist genial und es ist der letzte Dreck.’

De Russische vertaalster is zelf enthousiast over de roman. Ze is vooral onder de indruk van Littells encyclopedische kennis en nauwgezetheid. Ze beklemtoont dat de schrijver geen enkele grote fout heeft gemaakt. Hitlers staat was volgens Melnikova zo populair omdat de SS-onderneming ‘Lebensborn’ zich ook over ‘Arische’ weeskinderen ‘ontfermde’.

Alexander Ivanov, de chef van uitgeverij Ad Marginem, vergeleek in een debat ‘De welwillenden’ met Tolstojs ‘Oorlog en vrede’. Littell zou een taal gevonden hebben die zowel bij de 21ste eeuw als bij het tijdperk van de Tweede Wereldoorlog past. Volgens Ivanov is Littell erin geslaagd om de lezer te verontrusten, want ondanks zijn monsterachtigheid slaagt de erudiete SS’er Max Aue er ook in sympathie op te wekken. Omdat Littell in ‘De welwillenden’ op een superieure wijze alles ondergebracht heeft wat de twintigste eeuw typeert, zou de roman van de Frans-Amerikaanse schrijver ook tegen de tand des tijds bestand zijn, aldus de uitgever.

Piet de Moor