Jonathan Franzen – Vrijheid

‘Het boek van de eeuw’, jubelde de kunstrecensent van The Guardian over Vrijheid van Jonathan Franzen. ‘Een meesterwerk’, oordeelde The New York Times. Time zette Franzen op de cover en riep hem uit tot dé ‘Great American Novelist’. Hype, hype, hoera?

Voor de Amerikaanse auteur Jonathan Franzen was 2001 het jaar van de waarheid. Na twee lauw ontvangen romans brak hij internationaal door met het fel bejubelde De correcties. Franzens sprankelende satire over het ontwrichte Amerikaans middenklassegezin Lambert leverde hem de National Book Award, een nominatie voor de Pulitzer Prize en een miljoenenverkoop op.

Waardoor de druk op zijn schouders om met een volgende boek het succes van De correcties te evenaren gigantisch werd. Zelden waren de verwachtingen voor de release van een nieuwe roman zo hooggespannen als bij de nakende publicatie van Vrijheid.

In augustus schakelde de hype in een hogere versnelling toen er een paar weken vóór het boek in de boekhandel lag al jubelende recensies verschenen in onder andere Time, The Guardian en The New York Times. ‘Nog rijker en dieper dan De correcties!’ ‘Een verslavend boek!’ ‘Jonathan Franzen is een literair genie!’

De hoepla was compleet toen ook nog bekend raakte dat president Barack Obama als vakantielectuur een voorafexemplaar van Vrijheid van zijn boekhandelaar ontvangen had, en dat de president het een ‘onderhoudend’ boek vond.

Net als in De correcties vertelt Jonathan Franzen in Vrijheid het verhaal van een disfunctioneel Amerikaans middenklassegezin. Eind jaren tachtig leven Walter en Patty Berglund samen met hun kinderen Jessica en Joey in een door henzelf gerestaureerd victoriaans huis in de wijk Ramsey Hill, in de stad St. Paul, Minnesota.

Vrijheid neemt een ijzersterke, vliegende start met de proloog ‘Goede buren’, waarin Franzen op magistrale wijze de Berglunds door de ogen van hun buren situeert en fileert, met rake, dodelijke zinnen zoals: ‘Volgens (buurman) Seth Paulsen, die het naar de smaak van zijn vrouw net iets te vaak over Patty had, waren de Berglunds schoolvoorbeelden van het zich schuldig voelende soort progressievelingen die alles en iedereen van alles vergaven om zich niet zo bezwaard te hoeven voelen over hun eigen bevoorrechtheid.’

Waarna Franzen zijn familie-epos echt in gang zet met de autobiografie van Patty Berglund – ‘geschreven op aanraden van haar therapeute’. Het navelstarende, basket spelende burgerwicht Patty vertelt daarin hoe ze met haar ogen wijd open telkens weer de foute keuzes maakt, strandt in een tot mislukken gedoemd huwelijk met ‘brave’ groene jongen Walter en zich in de armen stort van Walters jeugdvriend Richard Katz, womanizer, Khaddafi-lookalike en rockster.

Vrijheid is niet alleen het tragikomische verhaal van de Berglunds, want doorheen hun armzalige leven weeft Jonathan Franzen de waanzinnige geschiedenis van de Verenigde Staten – the land of the free – van de voorbije twintig jaar. Het resultaat is een meesterlijke, bittere kroniek van ‘het leven zoals het is’ in het Amerika van vandaag.

Of Vrijheid hét ultieme meesterwerk van Jonathan Franzen is? Niet helemaal, daarvoor leest het boek soms iets te veel als een soap en gluurt tijdens de lectuur van de 600 bladzijden heel af en toe zelfs de verveling om de hoek.

Bijzonder storend in de Nederlandse vertaling is het ‘Hollands’ dat vooral in de dialogen uit de mond van de personages rolt. Patty en Walter klinken niet als doorsnee-inwoners van een Amerikaans stadje, maar als trotse bezitters van een doorzonwoning in een Rotterdamse ‘Vinexwijk’. Hun ‘hartstikkes’ zijn niet te turven.

Vrijheid ‘het boek van de eeuw’ noemen, is een beetje kort door de bocht, maar een van de boeken van het najaar is het zeker. Met Vrijheid bewijst Jonathan Franzen alvast dat hij als genadeloos chroniqueur van het kleinburgerlijke Amerika de ware literaire erfgenaam is van wijlen John Updike. Vrijheid is kortom een hartstikke goed boek.

Jan Stevens