In Vlaanderen werd Václav Havel door theater Vertikaal geïntroduceerd

Piet de Moor over Havel als literair auteur en zijn werk in het Nederlands.

Als schrijver werd Václav Havel, die gisteren overleed, beroemd door een open brief waarin hij in 1975 de Tsjechische communistische president Husak verweet dat hij de morele crisis van zijn land had verdiept en de waardigheid van de burgers met de voeten bleef treden.

Sindsdien was Havel, die een van de stichters van Charta 77 was (een beweging die in 1977 opkwam voor het respect van burgerlijke vrijheden als gevolg van de slotakte van Helsinki) de publieke vijand nummer één in het communistisch bestuurde Tsjechoslowakije.

Havel, die zichzelf geen dissident noemde omdat hij nooit lid van de Communistische Partij was, bracht ettelijke jaren in de gevangenis door. Daar schreef hij zijn ‘Brieven aan Olga’ (1983, in 1990 bij Fontein vertaald), waarin hij zijn filosofische en politieke denkbeelden voor zijn vrouw ontplooide. Net als de essaybundel ‘Poging om in de waarheid te leven’ (1978, in 1991 bij Van Gennep vertaald) zijn deze brieven sleutelteksten die toegang geven tot de gedachtewereld van de mens en de politicus Havel.

Maar behalve brievenschrijver en essayist was Havel ook een dramaturg, een schrijver van absurde theaterstukken waarin twijfelaars en piekeraars de ware helden waren. Havels theatercarrière was nauw verbonden met het Praagse ‘Theater aan de Balustrade” (Divadlo na zábradlí), waarvan hij de huisschrijver werd. In 1963 werd Havel ook buiten de Tsjechische grenzen beroemd met zijn stuk ‘Het tuinfeest’, een satire op de moderne bureaucratie. Alle latere stukken van Havel mochten in zijn eigen land niet meer verschijnen of opgevoerd worden. Ze werden meestal in het buitenland gespeeld.

Tot de belangrijkste stukken van Havel behoort de zogenaamde Vanek-trilogie ‘Audiëntie’, ‘Vernissage’ ‘Protest’, waarin het lot van door het regime vervolgde intellectuelen wordt gethematiseerd. Met de theaterfiguur Vanek schiep Havel het prototype van de vrije intellectueel in de zogenaamd ‘socialistische arbeiderswereld’.

Na de goede afloop van de fluwelen revolutie werd Havel op 29 december 1989 president van Tsjecho-Slowakije. Na zijn aftreden in 1992 verbleef hij langere tijd in Washington waar hij werkte aan het interviewboek ‘Hou het kort alsjeblief’ (in Duitsland verschenen als ‘Fassen Sie sich bitte kurz. Gedanken und Erinnerungen zu Fragen von Karel Hvízd’ala’. Rowohlt-Verlag, Reinbek bei Hamburg 2007). Daarin schrijft Havel hoe absurd hij zichzelf in de rol van president voelde. Vaak hoopte hij destijds dat hij snel uit een nachtmerrie zou ontwaken.

Kort voor zijn dood schreef Havel het toneelstuk ‘Afgang’, dat in 2008 in Praag in première ging. Het werk gaat over de afgedankte premier Rieger, die in de loop van zijn politieke carrière alles verliest: zijn voormalige collega’s, zijn vrienden en uiteindelijk ook zijn geliefde. Critici merkten op dat Havel in dit al te realistische stuk het niveau van zijn vroege absurdistische theatercreaties niet meer haalt.

Minder bekend is dat Václav Havel ook optreedt als kleurrijk personage in romans van Tsjechische exilauteurs als Josef ¦kvorecký en Jan K?esadlo. Vermelden we ook dat Havel als theaterauteur in Vlaanderen geïntroduceerd werd door het Gentse kamertheater ‘Vertikaal’ dat in de jaren zestig en zeventig actief was in Merelbeke. In 1967 creëerde Vertikaal ‘Het tuinfeest’ en in 1970 ‘Poetsoek of de verstoorde concentratie’.

Piet de Moor