ICT-magazine ‘Wire’ waarschuwt voor digitale boekverbranding

Uitgevers en vooral de verdelers van e-books zouden al te makkelijk digitale boeken na verkoop kunnen censureren of zelfs helemaal doen verdwijnen.

Dat digitale boeken tal van mogelijkheden bieden voor uitgevers, auteurs en lezers staat buiten kijf. Het kostenplaatje wordt kleiner voor uitgevers. Auteurs hebben meer controle over het uitgeefproces, ze kunnen zelfs makkelijker dan ooit in eigen beheer wereldwijd uitgeven. Lezers hoeven zich niet te verplaatsen om een boek aan te schaffen of nemen met die ene e-reader of tablet een hele boekenkast aan boeken mee op reis. E-books zouden ook milieuvriendelijker zijn dan papieren boeken. En censuur wordt een pak moeilijker wanneer een digitale kopij een eigen leven gaat leiden.

Dat laatste spreekt Jonathan Zittrain, professor digitaal recht aan de Harvard School of Law, met klem tegen in een opiniestuk in het pas verschenen juli-nummer van ‘Wire’: “Van elk toestel dat verbonden is met de cloud kan de inhoud gewijzigd worden op aanvraag van de uitgever, de auteur of een boze medeburger.”

“Plof! Een boek is verdwenen”

Zittrain vertelt dat gekochte e-books zelden integraal worden opgeslagen op de eigen computer, maar bij het lezen doorgaans (zonder dat de gebruiker zich daarvan bewust is) worden ‘opgevraagd’ in de cloud. Je koopt als lezer dus niet het digitale boek, maar een soort permanent leesrecht. “Met cloud-diensten is er altijd een masterkopie van het boek, maar dat maakt het kwetsbaar voor manipulatie of zelfs vernietiging.”

Er is volgens Zittrain nog geen geval bekend van censuur of het doen verdwijnen van een boek door de overheid, maar hij haalt wel twee zaken aan die de mogelijkheden op dat vlak illustreren. In juli 2012 kwam auteur en wetenschapsjournalist Jonah Lehrer in opspraak wegens plagiaat en gefabriceerde citaten in zijn boek ‘Imagine: How Creativity Works’. De uitgever besloot daarop het boek uit de handel te halen, niet ongebruikelijk wanneer er grote problemen met een boek zijn. Alleen gebeurde dat in het geval van het werk van Lehrer ook digitaal en radicaal. Bij de uitgever waren digitale versies van het boek niet langer beschikbaar en op Amazon is het boek gewoonweg onvindbaar.

Zittrain: “De beslissing van een uitgever om een boek uit de handel te halen is geen bedreiging voor de persvrijheid. Maar het verraadt wel een technische mogelijkheid die dat wel kan zijn – Plof! Een boek is verdwenen. Iedereen die auteursrechten betwist of een auteur van plagiaat of obsceniteiten beschuldigt, heeft een machtig wapen in handen om een boek volledig of gedeeltelijk te doen aanpassen of te laten verwijderen. Alleen al het dreigen met een rechtszaak zou auteurs onder druk kunnen zetten om digitaal hun tekst te herschrijven.”

Bibliotheek als controleur

Dat Zittrain niet paranoïde is, bewijst hij met wat Amazon in 2009 deed met – oh ironie – ‘1984’. ‘1984’ werd toen op Amazon verkocht voor slechts 0,99 dollar, een prijs die winstgevend was voor een onafhankelijke uitgever omdat ‘1984’ tot het publieke domein behoort. Althans, dat dacht de uitgever. Toen bleek dat ‘1984’ nog steeds auteursrechtelijk beschermd werd, sloeg Amazon, dat het (te) goedkope e-boek verdeelde, in paniek en haalde het alle ‘exemplaren’ uit zijn virtuele rekken én uit de virtuele boekenkast van de Kindle-gebruikers die het hadden gekocht. Een bijzonder doortastende ingreep die op heel wat protest botste. Amazon verontschuldigde zich en beloofde nooit meer zoiets te doen, maar de geest van de digitale boekverbranding was wel uit de fles.

Zittrain ziet biliotheken als een mogelijke oplossing voor dit probleem. Een kopij van digitaal beschikbare werken zou bij hen in pand kunnen gegeven worden, waarop de bibliotheekkopij geregeld vergeleken wordt met wat aan de lezers wordt aangeboden. Lezers zouden volgens Zittrain bovendien ook het recht moeten hebben om een back-up te bezitten van de door hen gekochte e-books en die zelfs te mogen uitlenen zoals dat met papieren boeken gebeurt (al zet dat natuurlijk wel de deur open naar een wildgroei van illegale kopieën en zal de boekenindustrie dat idee allesbehalve genegen zijn).

“Op die manier,” besluit Zittrain, verwijzend naar ‘1984’, “zal de censor terug naar de toorts moeten grijpen. Als we ons verleden willen veranderen of vernietigen, dan zullen we het verbranden van het papier moeten aanzien, moeten aanhoren en moeten ruiken.”

Jeroen Bert