Het leven van ‘mierenfluisteraar’ Leonard Cohen

Promoboek in plaats van biografie: Guido Lauwaert is niet mals voor Sylvie Simmons’ bio over de zanger-dichter van het zijden leven.

Een biografie is net als een wiskundige formule. Aan het eind moet de rekening kloppen. Jaren na lancering mag ergens een fout in de redenering ervan worden gevonden, toch blijft de stelling onaangetast. Dat is niet het geval met de biografie van Leonard Cohen, ‘I’m Your Man’, van de Britse muziekjournaliste Sylvie Simons. De formule klopt niet en van de logica is in geen velden of wegen te bekennen, want de speurneus is geen jager geweest, maar een spotter die in zijn broek pist als hij een exemplaar van een uitgestorven gewaande apensoort voor zijn lens krijgt.

Als er slechte biografen in overvloed zijn, zijn de goede zeldzaam. In het Nederlandse taalgebied is er maar één. Wat Joris Van Parys met zijn biografie van Cyriel Buysse geleverd heeft, is godenwerk. Dat is bijvoorbeeld niet het geval met het driedelig werk van Nop Maas, die zich ruim een decennium over en in Gerard Reve heeft gestort. Het resultaat is een samenraapsel van anekdotes waarin geen lijn te trekken valt, dan de lijn die een student ook kan trekken, namelijk van vóór de geboorte tot na de dood. Zo stijf en recht als een kolonel.

Goede bio’s zijn spannend

Bijkomend probleem voor een goede biografie is dat het onderwerp onsterfelijk, maar onweerlegbaar dood moet zijn. En liefst langer dood dan de biograaf oud is. Dan pas wordt nuchterheid neutraliteit en wint afstand het van adoratie. Bijkomend voordeel om tot een onloochenbaar kunstwerk te komen is dat de biograaf de pen moet hebben van een thrillerauteur. Een goede biografie is spannend. Een goed voorbeeld is ‘Rimbaud ‘van Graham Robb. Of, en dan houden we op met vergelijken, ‘Tot roem gedoemd / Het leven van Samuel Beckett’ van James Knowlson. Noodzakelijk is uiteraard om in het leven het werk te vinden en omgekeerd. Kortom, een goede biografie is het verzoenen van algebra en mathematica.

Leonard Cohen is niet dood – gelukkig maar want ik wens hem nog veel gedichten en prachtige liedjes die wereldwijd succes kennen – en omdat hij nog in leven is, is wat de auteur van ‘I’m Your Man’ als een biografie bestempelt onwaar. Ze beweert: ‘Zonder het geduld, het vertrouwen, de openhartigheid, de grootmoedigheid en het goede humeur van Leonard Cohen had dit boek niet kunnen worden wat het nu is.’ Maar het resultaat is niet meer dan een ellenlange reportage, gelardeerd met knipsels uit interviews die háár visie ondersteunen. Haar kijk op haar onderwerp is net als deze van Bernadette Soubirou: de Maagd Maria als de opperste heilige, een godenstatus waardig. En saai! Van spanning is geen moment sprake. Eerlijk gezegd heeft het mij drie, vier sessies – met lange tussenposen – gekost, vooraleer ik de laatste pagina bereikte.

Koel en essentieel

De lezer van een biografie moet niet weten wat de schrijver van zijn slachtoffer vindt. Hij moet geïnformeerd worden zoals een chirurg na een heikele ingreep het opvolgende team brieft, koel en inspelend op de essentie. Het enige verschil met de chirurg is dat de biograaf zich af en toe mag vergalopperen en terecht komen in details die er in wezen niet toe doen maar wel leuk zijn. Sylvie Simons kan helaas niet paardrijden en verdwaalt dan ook in het struikgewas. Wat werkelijk essentieel is, gaat er door verloren. Tenzij de lezer de opperste aandacht behoudt. Wat in het geval van ‘I’m Your Man’ een zeer vermoeiende bezigheid is. De indruk ontstaat dat Leonard Cohen geduldig, openhartig, grootmoedig en goedgehumeurd was, omdat hij voor geen goud wilde dat het geheim van zijn talent en het wezen van zijn bestaan aan de grote klok werd gehangen. Daardoor is het boek van Sylvie Simmons niet meer dan een groot promoboek voor de dichter van het zijden lied.

De goede lezer moet ook niet weten waarom Cohen jarenlang aan de drank, de drugs en de vrouwen zat, maar door wie en wat. Het aantal van zijn depressies kan Sylvie Simmons schatten, maar van geen enkele de oorzaak opdelven. Niet eens vermoedens poneert zij. Haar nek steekt ze dus niet uit. Zijn joodse afkomst schonk hem geen rust. De auteur zegt het niet, maar de lezer ruikt het wel. Of het de geur van gebakken uien of look is, daar heeft hij het raden naar. Wie wil weten hoe zijn brood gebakken is, doet er beter aan zijn dichtbundels en romans te lezen. Daarin valt meer te ontdekken dan in deze valse biografie. Zijn literair werk is de basis van zijn songs en zijn liederen zijn fragmentarische portretten van de ingesteldheid van zijn onvoltooide tijdsbalk.

Mierenfluisteraar

Ergerlijk zijn de momenten met het naaiwerk met grove steek van roddelmagazines: ‘Leonard at geen vlees, maar legde zich minder beperkingen op als het ging om zijn begeerte “naar vrouwelijk gezelschap en de seksuele expressie van vriendschap”‘. Ander voorbeeld: ‘Pas halverwege de zomer van 1985 keerde Leonard eindelijk terug naar zijn woning in LA. In zijn nog steeds nauwelijks gemeubileerde helft van de duplexwoning pakte hij zijn koffer uit, opende hij een fles wijn en warmde hij een kant-en-klaarmaaltijd op.’ Een laatste voorbeeld, want er mag al eens gelachen worden: ‘ Sean Dixon (een jonge vriendin, GL) was in Leonards huis getuige van een tweede demonstratie van zijn kunnen nadat een leger mieren zijn keuken was binnengevallen. “Het hele aanrecht zat onder de mieren. Ik zocht naar iets om ze mee dood te spuiten, maar Leonard zei: Nee, wacht. Ik krijg ze wel weg. Let maar op. – Hij boog zich naar de mieren toe, stak zijn vinger naar ze uit en waarschuwde ze: Nu ogenblikkelijk mijn keuken uit, allemaal. Wegwezen en wel meteen! – Zo deed hij een paar minuten en toen, echt waar, gingen alle mieren weg. Ze zijn nooit meer teruggekomen. Hij is een kattenfluisteraar en een mierenfluisteraar bovendien!”‘

De manke stijl krijgt een extra knauw door de vertaling. Het oorspronkelijke boek is gescand en vervolgens vertaald door de computer. Een eindredacteur heeft de kromste zinnen rechtgetrokken. Algauw zag hij in dat het hem jaren zou kosten en heeft de klus doorgeschoven naar een collega. Twee vertalers, René van Veen en Anke ten Doeschatte, dat betekent haast- en spoedwerk of knoeiboel. Beide samen kan ook. En een register en wat foto’s kon er niet meer bij. De verkoopprijs moest mordicus onder de twintig euro blijven.

Elk boek heeft zijn waarde. ‘I’m Your man / Het leven van Leonard Cohen’ is er een uit de laagste categorie. Voor wie een verzamelaar is: Wacht op de ramsj. Die zal er snel zijn.

Guido Lauwaert