‘Vrijheid houdt grote zelfbeheersing in’. Maar volgens de Hongaarse schrijver Gyorgy Konrad hoeft de vrije meningsuiting zeker niet bij wet te worden beperkt.
Gyorgy Konrad was op 18 april te gast in Maastricht voor een lezing over vrijheid, in het kader van de Maand van de Filosofie in Nederland. Een Engelse vertaling van die tekst is hier te vinden.
‘Het staat iedereen vrij te zeggen wat hij wil’, zegt Konrad in een interview met Knack. ‘Maar als ik u zou willen beledigen, dan zou ik dat toch beter niet doen, omdat ik u dan kwets.’ Konrad was onlangs te gast in Maastricht, voor een lezing in het kader van de Maand van de Filosofie in Nederland.
Moet je mensen die de vrijheid vijandig gezind zijn de vrijheid van die overtuiging gunnen? Konrad: De overtuiging wel – ieder mag denken wat hij wil. Maar ik vind dat we niet tolerant moeten zijn voor wie zich intolerant gedraagt. Onze vrijheid is onze grootste schat, en die mag best heel alert bewaakt worden. Ik zou geldboetes instellen, en ik zou daar heel genereus in willen zijn: wie zich schuldig maakt aan, bijvoorbeeld, pleidooien voor het discrimineren van bepaalde bevolkingsgroepen, zou veroordeeld moeten worden tot het schenken van een zeer stevig bedrag aan de liefdadige of sociale organisatie van zijn keuze. Je moet zulke mensen niet in de gevangenis gooien. Maar ik zou wel graag zien dat het onderhouden van hun particuliere liefhebberij een zeer dure aangelegenheid werd.
U hebt in uw lezing ook de spanning tussen individu en samenleving aangeroerd. Als men er, zoals u, van uitgaat dat de samenleving er voor de individuele mens is, en niet omgekeerd, hoe moet je dan het risico op een ieder-voor-zichmaatschappij beperken? Konrad: Ik geloof dat vrijheid inhoudt dat je niet de gevangene bent van allerlei externe eisen, verplichtingen en beperkingen. Als ik iets doe wat binnen de grenzen van de wet valt, en waar verder niemand schade door lijdt, dan staat het mij vrij dat te doen, lijkt me. Maar ik geloof ook dat vrijheid grote zelfbeheersing inhoudt. Een cultuur waarin mensen in alles steeds hun behoeften en verlangens involgen, kan niet blijven bestaan. En verder zijn mensen natuurlijk ook afhankelijk van elkaar. Wat de vrijheid van het individu dan toch weer relativeert.
Hetzelfde geldt voor ideeën en opinies: het staat ieder vrij te zeggen wat hij wil – maar als ik u zou willen beledigen, ook al blijf ik daarbij binnen de wet, dan zou ik dat toch beter niet doen, omdat ik u dan kwets. Dat ontneemt u nog niet het recht om te zeggen wat u wilt zeggen, zolang u daarbij geen wet overtreedt. Konrad: Inderdaad, maar de zelfbeheersing zegt dat ik liever niet iets moet doen waarmee ik u kwets. Dat hoeft ook helemaal geen slapheid van mijn kant te impliceren. Het is een kwestie van Tolstojs ‘wijze hart’, een bepaalde intuïtie over wat juist is en wat verkeerd, wat grootmoedig is en wat laaghartig. Noem het een soort poëzie van het gedrag. En ik weet wel, die kun je niet in wetten vastleggen. Maar voor dit soort dingen is het goed om de grote literatuur te lezen.
HJA
