‘Er is toch meer in het leven dan bomen opzetten over de Vlaamse identiteit?’ (Andy Fierens)

In hun satirische sci-fi-epos ‘Astronaut van Oranje’ steken auteurs Andy Fierens en Michaël Brijs lustig de draak met de duisterste bladzijden uit de geschiedenis van het flamingantisme. Star Trek meets de Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tomas Pynchon meets Maurice De Wilde.

Aan boord van het ruimteschip Rex, onder het commando van de onvermurwbare gezagvoerder Borms, is een groep Vlaamse astronauten op missie in het heelal. Sinds het behalen van de onafhankelijkheid heeft Vlaanderen de kosmos veroverd en kolonies gesticht in de verste uithoeken van ons zonnestelsel. Alles lijkt zijn gangetje te gaan, tot blijkt dat de delegatie van het Vaticaan aan boord, duistere plannen in het schild voert. Wat volgt, is een satirisch epos waarin de twee auteurs loos gaan met de erfenis van de collaboratie.

Heren, een science-fictionepos, dat hadden we al even niet meer gezien in de vaderlandse letteren.

Fierens: Michaël liep al langer rond met het idee om een Vlaamse sciencefictionroman te schrijven, over een Pater Damiaan-achtige figuur op een andere planeet. En of ik niet wilde meedoen. Het project begon twee jaar geleden als een grap, maar na enkele weken voelden we aan dat er meer in zat. Vanaf dat moment hebben we er anderhalf jaar samen aan geschreven. De ene schreef, de andere zat of lag erbij mee te denken. Elke zin werd luidop uitgesproken tot hij goed zat. We beleefden er enorm veel plezier aan. Ik hoop dat de lezer dat merkt, en er evenveel lol aan beleeft. Al hebben we bewust ook andere elementen in het boek gesmokkeld,: een vleugje horror, stijlelementen van andere genres…

Brijs: We hebben echt zin per zin samen geschreven, elke metafoor samen op poten gezet. De uitdaging was om verschillende stijlkenmerken door elkaar te mixen, en bepaalde codes te gebruiken op plaatsen waar je ze niet verwacht. Bijvoorbeeld wanneer de stoere Vlamingen op de plaats van een gruwelijke moord toch nog de tijd nemen om een portie ambachtelijke kazen en een abdbijbier naar waarde te schatten. Of wanneer ze in een concentratiekamp-achtige omgeving op slapsticktaferelen stuiten, wat je daar toch niet zou verwachten.

Fierens: Tja, er worden wel enkele zwaarbeladen thema’s aangeraakt, die je normaliter met grote omzichtigheid moet benaderen. Maar wij hebben ons er gewoon in geworpen. Je moet kunnen lachen met alles en iedereen. We voeren ook onszelf op als personages, als terechtgestelde anarchistische schrijvers.

Het hele ruimteschip – dat ‘Rex’ heet en toevalligerwijs de vorm heeft van een vliegende Ijzertoren – wordt bemand door personages met namen uit de collaboratie. En toch heet het boek ‘Astronaut van Oranje’?

Fierens: Ik kan natuurlijk geen spoilers weggeven, maar laten we het erop houden dat niet alle personages zo Vlaams zijn als ze op het eerste zicht lijken.

Brijs: Het is een boek over botsende identiteiten. Vlaams versus Waals, Vlaams versus Nederlands. We hebben alle clichés over die verschillende groepen uitvergroot en tegen elkaar uitgespeeld.

Hoeveel politiek moeten we hier nu achter zoeken? Ondanks alle kolder, prijst de flaptekst het boek aan als een roman “voor alle mensen bezorgd is om de toekomst van Vlaanderen?”

Brijs: Het is niet zo dat we één politieke partij viseren. Zo specifiek zijn de verwijzingen in het boek immers niet. Het is geen sleutelroman. Maar het is wel een boek dat pleit voor een vrijheidsgedachte, tegen alle vormen van repressie en onverdraagzaamheid. Dat wil echter niet zeggen dat we met een vermanend vingertje staan te zwaaien of zo.

Fierens: Het is toch vooral geestig opgevat. We hebben vooral ons onderbewuste de vrije teugel gelaten, en dit kwam eruit. Je zou er inderdaad van alles achter kunnen gaan zoeken, maar dat was alleszins niet onze motivatie om aan dit boek te beginnen.

Toch merkwaardig dat zo’n epos, waar je voor de lol aan begint, bomvol verwijzingen zit naar de zwartste pagina’s uit de Vlaamse geschiedenis?

Brijs: Maar het is soms gewoon leuk om tegen een heilig huisje te trappen. Ook de kerk krijgt een veeg uit de pan. En ja, de hoofdpersonages dragen de namen van notoire collaborateurs. Het mag wel eens gedaan zijn met die voorzichtigheid, zeker . Het is inmiddels lang genoeg geleden. Mel Brooks, nota bene zelf een Jood, maakte meer dan veertig jaar geleden toch ook al ‘The Producers”‘ (waarin twee musicalproducers een musical over Hitler willen opvoeren, red). Klaarblijkelijk kon Brooks er zelf toch ook al mee lachen? Idem voor een film als ‘La Vita é Bella’.

Fierens: An sich is het dus niet zo nieuw, wat wij doen. Alleen denk ik niet dat het al ooit in deze vorm gebeurd is. Voor ons is het net veel moeilijker om steeds op een doodernstige manier met dergelijke thema’s om te gaan. Als Michaël en ik zitten te praten, kan het in één minuut over de categorische imperatief van Kant gaan, en meteen daarna over de nieuwe hit van Katastroof.

Brijs: In het boek switchen we ook wel eens tussen Spinoza en Bassie en Adriaan. Slavoj Zizek maakt ook steeds van die sprongen tussen highbrow en lowbrow. Dat vinden wij ook interessant om te doen.

Fierens: Zizek heeft ook een boeiende analyse over ‘The Sound of Music’.

Hoezo?

Brijs: Zizek argumenteert dat de nazi’s in de film zoveel coolere personages zijn dan de duffe Von Trapps. De film stuurt er onbewust op aan dat je die nazi’s veel sympathieker gaat vinden dan de melige zingende familie. Die film, die we als kinderen gezien hebben, moet toch onbewust hebben doorgewerkt, want bij het herlezen van onze tekst doken er toch heel wat elementen uit dat verhaal op. Veel van dergelijke elementen kregen we zelf pas in de gaten na voltooiing van het boek. In ons verhaal bedwingen de helden een slijkmonster. En wat vind ik vorige week, achteloos googelend naar info over Vlaamse republikeinen? Een heel exposé van Johan Sanctorum over de Vlaming als slijkmens!

Houdt die Vlaamse identiteitskwestie iets waar jullie desgewenst serieus over doorbomen?

Brijs: Zelden.

Fierens: (ironisch) Zeg maar, jij bent toch geen spion of zo hé? Het lijkt wel een kruisverhoor! Maar om op je vraag te antwoorden: er is toch meer in het leven dan bomen opzetten over de Vlaamse identiteit. Niettemin wordt er in het publieke debat aardig over doorgeboomd en -gezeurd. Al denk ik niet dat we echt zoveel hebben om over te klagen.

Zouden jullie het ook over een serieuzere boeg kunnen smijten?

Brijs: De kans is toch groot dat het opnieuw op een satire zou uitdraaien.

Fierens: Dat is nu eenmaal de aard van het beestje, die dubbele bodems, gecombineerd met een zeker vitalisme en energie. Als ik er met een bloedige ernst tegenaan moet, dan word ik na verloop van tijd zelf depressief. Wat niet wil zeggen dat wij een plat boek hebben willen schrijven. Er verschijnen niet zo veel geestige boeken, en vergis je niet: humor schrijven is niet zo gemakkelijk als het lijkt.

Maar wie moet zich dan gekieteld voelen door die karikatuur die jullie opvoeren?

Brijs: Als bepaalde mensen zich aangesproken of aangevallen voelen, des te beter. Al verwacht ik geen al te grote problemen in die zin. De mensen die sowieso van plan zijn van ons als nestbevuilers weg te zetten, tja, die rij ik met plezier tegen hun kar.

Fierens. Jamaarnee, eigenlijk is dat niet de bedoeling. Je moet ons boek niet als een pamflet lezen, zo hebben wij het immers ook niet opgevat. We wilden een boek schrijven dat wij grappig vonden. Tijdens het schrijven hebben de we de lezer geen moment voor ogen gehad. De uitgeverij vreesde misschien dat we hiermee enkele lezers zouden wegjagen. Maar waarschijnlijk trek je er ook een hele hoop aan. Als je als kunstenaar constant bang moet zijn om op eender wiens tenen te gaan staan, kun je er toch beter niet aan beginnen? Stel nu nog dat ons boek effectief voor een rel zorgt, dan dooft die verontwaardiging een week later toch weer uit. Het zou mooi zijn als die verontwaardiging gericht was op de vreselijke dingen die dagdagelijks gebeuren in de wereld, en waarover je met recht en reden verontwaardigd kunt zijn.

Waarschijnlijk zijn de mensen die zich echt aangevallen voelen door een boek als het onze, sowieso mensen die zich altijd aangevallen en gekleineerd voelen. À propos, Antwerpen komt er heel goed uit. (lacht)

Geen exemplaar naar het Schoon Verdiep gestuurd?

Brijs: Waarom niet? Het zou een schitterende promo zijn.

Heren, bedankt voor het gesprek. Houzee!

Michaël Brijs en Andy Fierens, ‘Astronaut van Oranje’, De Bezige Bij Antwerpen, 208 blz., 18,90 euro

Michiel Leen