De toppers 2012: Franse literatuur

‘Limonov’ en ‘In tijden van oorlog’ waren de Franse spraakmakende romans van 2012 maar ook Jonathan Littell, Arthur Rimbaud en Bart Van Loo waren blijvers.

In deze vierde aflevering van de boekenlijstjes 2012, aandacht voor het Franstalige boek waarin Goncourt-prijswinnaars als Alexis Jenni en Jonathan Littell het mooie weer maakten maar ook Emmanuel Carrère van zich liet spreken.

Koloniaal verleden
Debutanten die de Prix Goncourt winnen: uitgeverij Gallimard lijkt er de laatste jaren een patent op te hebben. Amper vijf jaar na Jonathan Littell met ‘De welwillenden’ deed Alexis Jenni het hem na. Voor Jenni zijn debuut maakte met ‘In tijden van oorlog’ (‘L’Art français de la guerre’) was hij actief als leraar biologie in een middelbare school. Zijn boek is al even ambitieus (en omvangrijk) als dat van Littell. Dit keer speelt alles zich af tegen de achtergrond van drie decennia Frans kolonialisme, in onder meer Vietnam en Algerije. Victor Salagnon, die in het boek zijn levensverhaal aan een leerling vertelt, is een dubbelzinnig hoofdpersonage, held noch slechterik, dat lang doorwerkt.

De twijfel rukt op Een held, een charmeur, een charlatan of een schoft? Emmanuel Carrère weet het ook niet. ‘Limonov’ is een geromantiseerde biografie van de Russische dissident Edward Limonov, zowel punkdichter, presidentskandidaat, clochard, uitvreter als neobolsjewist. Het boek leest als een schelmenroman, die evenzeer een portret schetst van het Rusland van Limonovs grootste tegenstander, Vladimir Poetin, als van de man zelf. De protagonist laveert moeiteloos tussen extreemrechts en extreemlinks, en gaandeweg weet Carrère niet meer wat hij ervan moet denken. Bovendien gaat hij steeds meer aan zichzelf en zijn eigen leven twijfelen. Limonov is tegelijk essay, historische roman, reportage en biografie.

Kopstoot
Jonathan Littell weet wat oorlog is. In ‘De welwillenden’ gunde hij zijn lezers een verbluffende, op verschillende manieren adembenemende inkijk in het brein van een oorlogsmisdadiger van de smerigste soort. Daarnaast schreef hij een boekje over Léon Degrelle, en werkte hij jaren lang als hulpverlener in onder meer Tsjetsjenië, Soedan, Afghanistan en de Balkan. ‘Berichten uit Homs’ is het rauwe, onbewerkte dagboek van een verblijf van een paar weken in Syrië begin dit jaar – midden in de steeds verder om zich heen grijpende burgeroorlog. Een kopstoot van een boek, dat tot in de details laat zien dat oorlog en haat nergens stoppen, ook niet aan de deur van het ziekenhuis.

Romantisch
Eén bundeltje prozagedichten publiceerde hij bij leven. Daarna had hij wel wat beters te doen, naar Ethiopië trekken bijvoorbeeld. Met dat ene boek, ‘Een seizoen in de hel’, uitgebracht in eigen beheer, veranderde Arthur Rimbaud (1854-1891) de Franse poëzie voor altijd. De prachtige Perpetua-reeks van uitgeverij Atheneaum, Polak & Van Gennep (waarvoor honderd meesterwerken uit de wereldliteratuur zijn geselecteerd) presenteert nu met ‘Gedichten’ een mooie gebonden editie van de vertaling van Paul Claes. Die bevat ook postuum verschenen werk van de dichter, inclusief het klassieke ‘Illuminations’. ‘Rimbaud geeft een in wezen romantische inspiratie een eigen kleur’, stelt Claes in zijn nawoord.

Sylvie Vartan Wie er de eindejaarslijstjes van de boekenbijlagen op naslaat, stelt vast dat de Franse literatuur er amper nog toe doet. Het is al Engeland en Amerika wat de klok slaat. Althans, zo lijkt het. Want de gestaag groeiende populariteit van Bart Van Loo doet toch vermoeden dat de zaken niet zo eenvoudig liggen. Een hele stapel boeken publiceerde de man al over de Franse literatuur, en hij gaat overal spreken over schrijvers uit het land van Molière. ‘Chanson‘, gevolgd door een gelijknamige radioreeks en een cd, groeide uit tot een bestseller, en kreeg zopas een geïllustreerde luxe-editie. Wie zich al dan niet in een nostalgische stemming wil overgeven aan het Franse lied in al zijn gedaantes, weet waarheen.

Toon Horsten