‘Brazilië is goed bezig’

Een gesprek met Lode Delputte over diens ‘Braziliaanse bloei’.

Dankzij de Europalia-tentoonstelling staat Brazilië momenteel in het brandpunt van de belangstelling. Maar wat weten we eigenlijk echt over het Zuid-Amerikaanse groeiland bij uitstek? De Morgen- journalist Lode Delputte onderneemt een optimistische poging om het land en zijn inwoners voor beginners te verklaren.

“Brazilië is geen land voor beginners,” wil de boutade van bossanovakoning Tom Jobim. Een beginneling is Delputte hoe dan ook niet meer: voor de krant De Morgen volgt hij al jaren het nieuws uit Zuid-Amerika, en de afgelopen twee decennia bezocht hij Brazilië meermaals. “Doorheen de jaren heb ik meer van het land gezien dan de gemiddelde Braziliaan.”

” Ik leerde Brazilië kennen tijdens mijn studies in Lissabon,” zegt Delputte. “Het Brazilië van de late jaren ’80 was een heel ander land. Het ging gebukt onder een economische crisis, torenhoge inflatie en politieke instabiliteit. Brazilianen worstelden bovendien met het beeld dat de rest van de wereld van hen had – in mijn boek heb ik het over ‘uitgetelde fuifnummers.’ Aan dat exotische zorgeloze beeld van samba en chaos hebben de Brazilianen zelf vaak een gezonde hekel.”

Zelfs met die uitgebreide en persoonlijk gekleurde voorkennis, blijft het een hele opgave om wijs te worden uit het land. Delputte maakt de Braziliaanse mallemolen voelbaar in zijn eerste hoofdstuk, waarin de lezer wordt meegetroond in de microkosmos van het Braziliaanse parlement.

Op zijn tocht komt Delputte in aanraking met alles aspecten van het leven in Brazilië anno nu. Zijn reizen brengen hem langs favela’s en villawijken, het Amazonewoud even goed als de stadsjungle van São Paulo. Met de nodige voorzorgen hoeft angst echter geen issue te zijn: je krijgt de indruk dat Delputte zich nog het meest op zijn ongemak voelt wanneer enkele vrienden hem onverhoeds het podium op sleuren tijdens het carnaval in Rio.

Gaandeweg openbaart Brazilië zich als een land van contrasten. Een land ook, waar de inwoners de kunst verstaan om de hete hangijzers zoveel mogelijk uit de weg te gaan. Ondanks de spectaculaire economische groei, blijft de kloof tussen stinkend rijk en straatarm de grootste ter wereld. Ook wordt de geschiedenis van de militaire dictatuur, die tot begin jaren ’80 stand hield, vergoeilijkt door de vergelijking te maken met de andere Zuid-Amerikaanse regimes uit die tijd. Immers, in vergelijking met de duizenden slachtoffers die Pinochet en aanverwanten elders op het continent maakten, lijken de 400 ‘verdwijningen’ onder het Braziliaanse regime wel mee te vallen.

Ook de hardnekkige mythe dat Brazilië, met zijn rijkgeschakeerde migratiegeschiedenis, geen racisme zou kennen, houdt hardnekkig stand, al weet Delputte de juiste vragen te stellen om dat cliché te ontkrachten; niet alleen de gediscrimineerde Braziliaanse zwarten krijgen een stem, ook de verweesde en verarmde Duitse migranten komen aan het woord; meteen een van de meer bevreemdende terzijdes, wanneer de Duitse pater familias zijn ‘verbraziliaanste’ kinderen aanmaant om een voorbeeld te nemen aan de Belgische bezoeker die zo keurig Duits spreekt.

Vraagstukken genoeg om aan te snijden, dus. “Persoonlijk maak ik me het meeste zorgen om de ecologische uitdaging,” zegt Delputte. “Het Amazonewoud blijft kwetsbaar, al groeit het besef dat de kaalslag een historische vergissing is geweest. Het woud wordt wel degelijk gemonitord met spitstechnologie om illegale houtkap op te sporen. Alleen ontbreken vaak de mogelijkheden om op het terrein in te grijpen.”

Hoewel Brazilië voor een aantal grote uitdagingen staat – waarvan de ecologische niet de minste is – toont Delputte zich optimistisch. “Je kunt er niet omheen dat Brazilië in het verleden een aantal onwaarschijnlijke economische booms heeft gekend, met even dramatische busts achteraf. Maar de huidige groei lijkt steviger fundamenten te hebben. Ik heb de indruk dat Brazilië goed bezig is. ”

‘Braziliaanse bloei’ is geen naslagwerk – die worden in dit Brazilië-jaar vast wel elders voorbereid – , maar een bij uitstek journalistiek boek waarin Delputte, zonder zichzelf al te zeer op de voorgrond te wurmen, optreedt als bevoorrechte getuige en gids. Kuifje in Brazilië? Misschien. Alleszins geen beginnerswerk.

Michiel Leen