Review | Boeken

Booker Prize-winnaar DBC Pierre verrast met doorleefde breinkraker

DBC Pierre won in 2003 de prestigieuze Booker Prize voor zijn satirische debuutroman 'Vernon God Little'. © BELGAIMAGE
Lukas De Vos
Lukas De Vos Europakenner

De Australische auteur DBC Pierre rekent in ‘Ontbijt met de Borgias’, zijn nieuwste roman, wel op een heel originele én wetenschappelijke manier af met zijn vader-geneticus en diens roots.

“Ben je het met me eens (…) dat het menselijk lichaam eenentwintig gram lichter wordt bij de dood ?” Deze kernzin is de sleutel van het sardonische drama dat zich afspeelt in een verlaten hotel aan de Engelse kust. Alleen moet je weten waarop de sleutel past. Want zolang het algoritme van het bestaan hiaten vertoont, zo lang komt er geen verheldering voor de vergeefse pogingen van computerdeskundige Ariel Panek om weg te geraken naar een congres in Amsterdam en naar zijn eigenzinnige studente Zeva Neely met wie hij in de koffer wil duiken.

Kunstmatige intelligentie en kwantumfysica

Panek is een kraan in kunstmatige intelligentie en kwantumfysika, maar daardoor ook geheel afhankelijk van rationele getallenreeksen en communikatiemiddelen. Het sombere hotel dat hem opwacht, en alleen een vreemde familie herbergt – ze worden de “Borgias” genoemd, maar heten de ‘Borders’, letterlijk een familie die op elke grens woont en leeft -, heeft geen wifi, geen gsm-verbindingen, geen internet met de buitenwereld. Panek raakt mettertijd in paniek. Hij kan geen contact leggen met Neely die hem in Amsterdam verwacht, maar zich stilaan bedrogen gaat voelen.

Tot zover het grondgegeven. Dat Panek in het hotel zit, is het gevolg van slecht weer. Daardoor moest zijn vliegtuig landen op Londen Stansed, een taxi voert hem in de nacht steeds verder weg van de luchthaven. In de buurt is er niets, geen restaurant, geen pub, geen diensten. Dat heeft hij van horen zeggen. En in het hotel is er geen eten meer. Weg kan hij niet, want de mist wordt dikker met het uur. De afhankelijkheid van sociale media wordt de hel voor Panek, daartoe aangepord (of ten minste uitgedaagd) door de bizarre familie Borders, die blijkbaar bij elkaar is om een herdenking te houden, en waarop hij met aandrang wordt uitgenodigd. Vraag is: voor wie?

Wetenschappen en mythologie

Het lijkt erop alsof DBC Pierre (in Zuid-Australië geboren als Peter Finlay, grootgebracht in Mexico, wonend in Ierland en vandaag writer in residence in Amsterdam) even goed put uit de nieuwste wetenschappelijke inzichten als uit de topoi van de mythologie en de gothic traditie. Een verstrengeling van kwantummechanika, Heisenbergs onzekerheidsprincipe, Bohrs atoomtheorie aan de ene kant, de mythe van Orfeus en Eurydice, de Griekse onderwereld, en The Fog (1980) van John Carpenter aan de andere.

Pierre, die in 2003 de Booker Prize kreeg voor zijn satirische debuutroman Vernon God Little, heeft op vernuftige wijze ratio en gevoel verweven. Hoe sterk het cerebrale, bijna giftige sms-dialoogspel ook is tussen Panek en Neely, haar gebrek aan radicale consistentie zorgt altijd voor ruis, voor verschuiving van betekenissen en onbegrip. “Haar zwakke plek: romantiek. Daar kon geen algoritme tegenop”. Afstoten en aantrekken zoals atomen rond een kern, atomen die nooit verdwijnen, “ze kunnen niet worden geschapen of vernietigd, alleen van vorm veranderd”. Dat wordt de inzet van de zoektocht: hoe twee tegengestelde en toch betrokken atomen verenigen?

Orfeus en Lot

Booker Prize-winnaar DBC Pierre verrast met doorleefde breinkraker
© GF

De mist en de zee zorgen voor een ijle, ondoorzichtige omgeving, waarbinnen de geïsoleerde Panek moet evolueren. Geïsoleerd, al beseft hij dat niet, en al geeft de familie Borders hem de indruk dat er wel degelijk uitwisseling van gegevens aanwezig is (zij slagen erin ene bericht naar Neely door te sturen). Maar ultiem zal het gaan om de vergeefsheid van het verlangen en de enige stabiele factor, die de dood is. Of we die kunnen kennen, zoals “Schrödingers kat” in vraag stelt, is andere koek. Pierre ontrafelt uitsluitend het proces, met als toetssteen het algoritme van aantrekking dat plots afknapt, zoals Orfeus die zijn geliefde uit de onderwereld mag halen, zolang hij niet omkijkt, zoals Lot die niet achterom mag zien als Sodom verwoest wordt.

De straf voor een inbreuk op dat axioma is helaas niet de zondeval, maar vergeefsheid. Onbereikbaarheid. De taxibestuurder die hem brengt is Charon, de veerman die de ziel van afgstorvenen voor een oortje wel over de Styx en de Acheron brengt, maar nooit de Lethe overvaart – de dode die daaruit dronk vergat ten minste zijn aardse leven. Wie uit hybris of eenkennigheid de signalen negeert die de krachten van de schepping hem gestuurd hebben, wacht vernietiging, zoals Orfeus die door de bezeten Maenaden levend verscheurd wordt, omdat hij, ontroostbaar na het verlies van Eurydice, elke vorm van liefde weigert. Panek zit hachelijk dicht bij dat obsessionele gedrag. Hij blijft proberen Zeva te bereiken, en weigert troost van de meisjes uit de familie, die alleen maar “graag gezien willen worden”. Hij houdt met andere woorden elke wetmatige verstrengeling af.

Zombies en vampieren

Zo wijst hij instinktmatig (“instinkt is niet meer dan de gevolgtrekking van een reeks ervaringen”) de opdringerigheid af van de lethargische Gretchen, die lijdt aan zelfverminking en anorexia, “hij zou zweren dat er een ader blootlag, een grijs rubber koord dat danste toen ze de snee van hem afdraaide. Toch was er geen bloed. Niet eens het blozen van warm bloed”. De zombie dus, want Ontbijt met de Borgias is geschreven op vraag van de ‘Hammer List’, de collectie verontrustende verhalen waar horrorfilmmaker Hammer werk van maakt.

De andere (al dan niet vermeende) dochter Olivia trekt hem meer aan, maar ook daar houdt iets hem tegen. “Ariel vermoedde dat ze gedronken had”. Vreest hij de vampier in haar? In elk geval wordt hij opgevangen door de voltallige familie, die zich net als de Addams-familie niet realiseert dat hun gemoedswisselingen en felle uitvallen een buitenstaander de adem benemen. Ook hier is er begrip en afschuw bij Panek. De meest uitgewerkte figuur is moeder Margot, de evenknie (maar dan iets verlepter) van Anjelika Huston als Morticia Addams. Soms ziet ze er appetijtelijk uit, dan weer afstotelijk zonder pruik of maquillage. Soms scheldt ze hem de huid vol, dan is ze weer vol mededogen en rust om hem zijn reële toestand duidelijk te maken.

Vergelijkend taalonderzoek

Ze wordt aardig bijgestaan door de al even meelevend-sarcastische oom Leonard (Fester Addams). En natuurlijk is er het pestjoch, de aan games verslaafde hoodie-zoon: “‘De robot is Jack’, zei Olivia. ‘Negeer hem maar'”. Maar voor Panek draagt hij zinvolle semiotische kenmerken mee. “Vreemd, mijmerde Ariel, hoe de tijden de veranderingen in de mens weerspiegelden. Zijn ouders hadden hun leven lang hun huisdieren gepersonifieerd; nu droegen de mensen dierenoren”.

De zaak raakt natuurlijk in een onontwarbaar kluwen als er, al dan niet in schijn, een aanranding gebeurt, en Panek verdacht wordt. Hij krijgt huisarrest van de toegestroomde politie. Dat beperkt zijn bewegingsmogelijkheden nog meer, behalve elektronische uitschakeling, behalve isolatie door de natuurelementen, is er nu ook een lichamelijke afzondering. De chaostheorie neemt nog toe als aan de andere kant van het Kanaal, Zeva opnieuw sms-jes ontvangt, maar na enige tijd twijfels ontwikkelt over de herkomst ervan. Vergelijkend taalonderzoek is net als de vervuiling van een algoritme door een ander algoritme.

Monades en samenhang

Pierre maakt uiteindelijk nergens duidelijk welke rol Zeva speelt of welke processen zij uitlokt of losmaakt (misschien is zij wel het neutron in de materie), maar als tegenspeelster levert ze wel door suggestie een deel van de oplossing. “The tension is almost intolerable”, schrijft Niall Alexander. Alle maskers, zelfs de niet besefte, vallen af, zoals in Sartres Huis Clos. De personages vallen uit hun dubbelrol (want iedereen wil zich in en beginne anders voordoen dan hij of zij in werkelijkheid is en geweest is). Is Panek wel zo groothartig en meelevend als hij zichzelf voorstelt, of zoals hij door anderen wordt gepercipieerd? De zwakte van elke steekhoudende theorie is de buitenwereld: de manier waarop andere mensen je definiëren bijvoorbeeld. Net daarom is de onaantastbaarheid van de monade van de in zichzelf gesloten mens een wolfijzer. Kan volstrekte afzondering zonder samenhang ? Het is een wetenschappelijke vraag, die net door de kwantumtheorie op losse schroeven is gezet. Tijd en universum verglijden in tempo en vorm. Zijn en niet-zijn worden inwisselbaar, maar niet vatbaarder.

Afrekening met eigen verleden

De ex-drugsverslaafde Pierre heeft zich achteraf gerealiseerd dat tot het uiterste doorgedreven redelijkheid een even groot opium is. Daarom is Ontbijt met de Borgias ook een afrekening met het eigen verleden: zich losmaken uit een dwingende en onbetrouwbare geachte (Borgia)familie – Pierres vader was een hogelijk gewaardeerde geneticus in Adelaide, die later samenwerkte met Nobelprijswinnaar Norman Borlaug – zonder de onderzoeksmethodiek, ook in zijn absurde afwijkingen, op te geven.

Er is geen toeval in dit boek. Er is wel een houvast: de klassieke opbouw in drie bedrijven. Alle ingrediënten hebben hun zin, legoblokjes die onvermijdelijk op een totaaltheorie uitlopen, Einstein voorbij: de mist, het vliegtuig, de geliefde, de gsm, de schimmen, de ‘misdaad’, de eenzaamheid, de bronnen. Ontbijt met de Borgias is meer dan een verontrustend boek. Het is een unheimliche breinkraker. Zelden was de vertaalbeurs van het Nederlands Letterenfonds zo goed besteed als voor deze roman.

DBC Pierre, Ontbijt met de Borgias. Amsterdam, Podium 2015, 181 blz, 18,50 euro (vertaald door Karina van Santen en Martine Vosmaer)

Lukas De Vos

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content