Beowulf-vertaling van J.R.R. Tolkien verschijnt 88 jaar na datum

‘Beowulf. A translation and Commentary’, dat vandaag wereldwijd verschijnt, belooft niet alleen interessant te zijn voor Tolkien-fans, maar toont aan hoe levendig het oudste Engelstalige literaire werk nog steeds is.

Of Tolkien zelf tevreden zou zijn dat zijn Beowulf van onder het stof wordt gehaald, valt te betwijfelen. Hij vertaalde het werk in 1926, toen hij 34 was en aan het begin stond van een lange academische en literaire carrière. Van ‘De Hobbit’ en ‘The Lord of Rings’ was toen nog geen sprake.

Maar Tolkien was niet echt teverden over het resultaat en dus verdween ‘Beowulf’ in de kast. Daar wordt het nu 88 jaar later uit gehaald door zoon Christopher Tolkien, die door zijn vader werd aangeduid als beheerder van het Tolkien-oeuvre en sinds diens dood het merendeel van dat oeuvre postuum heeft uitgegeven.

Gespecialiseerd in postume uitgaven

Het eerste postume werk gaf Christopher Tolkien in 1977 uit: ‘De Silmarillion’ schreef Tolkien in de jaren 1930, maar de verhalen geraakten bij leven niet gepubliceerd. Recenter gaf hij ook ‘De kinderen van Húrin’ (2007), ‘De legende van Sigurd en Gudrún’ (2009) en het epische Koning Arthur-gedicht ‘Arthurs val’ (2013) uit. Het is dan ook geen verrassing dat nu ook ‘Beowulf’ volgt. Tolkiens passie voor het middeleeuwse meesterwerk was bekend – het was ook een belangrijke inspiratiebron voor de schepping van zijn eigen fantasiewereld Midden-Aarde.

Uiteraard heeft Christopher Tolkien ook het laatste woord wanneer het gaat over de filmrechten op Tolkiens werk. Het zou ons dan ook niet verwonderen dat nu de publicatie van een van Tolkiens laatste ongepubliceerde werken een feit is, Christopher Tolkien binnenkort ook aan het onderhandelen gaat over de filmrechten op deze vertaling. Tolkien doet in Hollywood immers de kassa rinkelen en op de definitieve verfilming van ‘Beowulf’ is het nog steeds wachten.

Geschikt voor het witte doek

Niet alleen is ‘Beowulf’ het oudste Engelstalige literaire werk en een van de oudste Europese literaire werken in een volkstaal – het werd neergeschreven in een Oudengels dialect naar een oudere mondelinge versie en werd teruggevonden in een 10^de-eeuws manuscript. ‘Beowulf’ is ook een actiegedreven verhaal, wat het bijzonder geschikt zou moeten maken voor het witte doek.

In de verkeerde handen levert dat natuurlijk een draak (pun intended) van een film op. Bijvoorbeeld de ‘Beowulf’ uit 1999 met Christopher Lambert in de hoofdrol. ‘Beowulf’ van Robert Zemeckis uit 2007, naar een script van Neil Gaiman, mocht op meer bijval rekenen, maar werd in de eerste plaats geprezen omwille van de technische hoogstandjes in 3D en niet zozeer omdat het de geest van het middeleeuwse origineel wist te vertolken voor een breed, hedendaags publiek.

Trouw aan het origineel en toch Tolkien-roman

Als een of andere Peter Jackson ooit zijn tanden zet in een Beowulf zoals J.R.R. Tolkien die voor ogen had, dan belooft dat wel een held te worden die de geest van de originele Beowulf belichaamt. Tolkien blijft trouw aan het origineel: als academicus en als bewonderaar van het middeleeuwse literaire vakmanschap kende hij het verhaal en de wereld waarin het tot stand kwam als geen ander. Met zijn essay ‘Beowulf: The Monsters and the Critics’, dat als een soort van voorwoord mee in het boek is opgenomen, lag hij bovendien aan de basis van een meer literaire lezing en een grotere artistieke waardering van het epos. Maar hij verlaat wel het originele ritme en het allitererende rijm voor proza, waardoor zijn vertaling (of zeggen we beter: bewerking) toch ook een beetje leest als een echte Tolkien-roman.

‘Beowulf. A translation and Commentary’ is vanaf vandaag in het Engels te verkrijgen (inclusief het niet eerder gepubliceerde verhaal ‘Sellic Spell’). Voor de Tolkien-fans in Nederland en Vlaanderen: uitgeverij Boekerij brengt in december 2014 een Nederlandse vertaling uit van Tolkiens Beowulf-vertaling.

Jeroen Bert