De Amerikaanse uitgever André Schiffrin is afgelopen zondag op 78-jarige leeftijd overleden. Hij zal vooral voortleven als pleitbezorger van het uitgeven zonder winstoogmerk.
Schiffrin overleed in zijn geboorteplaats Parijs aan de gevolgen van pancreaskanker. De zoon van een gerenommeerde Russisch-Franse uitgever vluchtte aan het begin van het Vichy-regime met zijn familie naar Amerika. Daar was hij decennia uitgever van Pantheon Books, waar hij werk van Günter Grass, Michel Foucault, Marguerite Duras in Amerika introduceerde en Amerikaanse auteurs als Studs Terkel en Noam Chomsky publiceerde.
Meer winst
Al bij zijn indiensttreding in 1962 was Pantheon onderdeel van Random House. De overname van het uitgeefconcern door investeerder S.I. Newhouse in 1989 leidde echter tot een radicale cultuuromslag. Het was niet langer het belangrijkste dat een uitgeverij boeken publiceerde die ertoe deden, maar dat een uitgeverij als ieder gewoon bedrijf streefde naar maximalisatie van de winst. Schriffrins divisie zou dat jaar drie miljoen dollar verlies hebben geleden. Dat kon zo niet langer.
Protestmars
Wat volgde was een van de grootste affaires uit de geschiedenis van de uitgeverij. Newhouse’ zetbaas aan de top van het bedrijf verlangde dat Pantheon minder titels uitgaf en dat Schiffrin zou snijden in zijn personeelsbestand. Schiffrins weigering betekende zijn eigen ontslag. Een handvol redacteuren legde toen het werk neer. Auteurs – ook van andere uitgeefhuizen – hielden een protestmars tegen Schiffrins ontslag.
Zelf sloeg Schiffrin terug met het boek ‘The business of Books’ (2000) – half memoires, half studie – dat in 29 talen is vertaald. Hij analyseert daarin hoe de opkomst van de marktideologie in de uitgeverij heeft geleid tot een cultureel failliet. De eis om minimaal twintig procent winst te maken dwingt uitgevers om alleen nog maar boeken te maken voor het grootste publiek. Ook moet iedere titel op zichzelf potentieel winstgevend zijn. Voor interne subsidiëring is geen plaats meer.
Boekenbusiness
In 2011 verscheen ook de Nederlandse vertaling bij De Wereldbibliotheek: ‘De boekenbusiness’. Bij zijn bezoek aan Nederland, ter gelegenheid van de presentatie daarvan, zei hij: ‘In Europa vond men mij bij verschijnen van het boek nog te pessimistisch, daar gold nog andere dan zuiver kapitalistische waarden. Inmiddels vindt men het boek hier te optimistisch.’
The New Press
Het opmerkelijke van Schiffrin is dat hij het niet bij woorden alleen hield. In 1992 startte hij The New Press. De principiële non-profit uitgeverij richt zich met steun van filantropische instellingen op publicaties over een breed scala aan sociaal-economische thema’s. Het doel van The New Press is ‘het promoten en verrijken van de publieke discussie en het begrijpen van vitale kwesties voor onze democratie en het bereiken van een rechtvaardiger wereld’, zo staat op de site van de uitgeverij te lezen.
Tot op het laatst was Schiffrin als editor at large betrokken bij The New Press.
Maarten Dessing
