Ludo Bekkers

Albert Camus krijgt wederwoord met nieuw boek van Kamel Daoud

Ludo Bekkers Kunst- en fotografierecensent

Het loont de moeite om het werk van Albert Camus opnieuw uit de kast te halen om de vergelijking te maken met Kamel Daouds ‘Meursault contre-enquête’.

In 1942, verscheen van Albert Camus (1913-1960) de vrij korte roman die hem beroemd zou maken, l’Etranger. De auteur die in zorgelijke omstandigheden met zijn Spaanse moeder/weduwe opgroeide in Algerije heeft meerdere generaties grondig beïnvloed met zijn filosofische beschouwingen waarin het absurde een fundamentele rol speelt. Zijn afkomst uit de Magreb is ook determinerend geweest voor zijn politieke stellingnamen tijdens de Frans-Algerijnse oorlog, gedreven, zowel moreel als maatschappelijk, door een fundamenteel rechtvaardigheidsgevoel.

Die houding doordesemt ook zijn oeuvre samen met een geëngageerd humanisme dat hij als journalist, politiek commentator en auteur van romans, toneelstukken en essays openbaar maakte. Hij werd er voor gehonoreerd met de Nobelprijs. Op een sentimentele manier hield hij van zijn land van herkomst en, wanneer hij in 1940 genoodzaakt werd naar Frankrijk uit te wijken zou hij er zich mentaal als in ballingschap voelen. Het mediterrane gevoel met de zon en de warmte zat in hem verankerd.

“L’Etranger” dat als zijn meesterwerk beschouwd wordt, situeert zich ergens in Noord-Afrika. Een zekere Meursault, een eenzelvige jonge en blanke man, wordt tijdens een eenzame strandwandeling, schijnbaar door een innerlijke en onweerstaanbare kracht gedreven om, zinloos, een Magrebiaan neer te schieten. Het kost hem de doodstraf. Maar tijdens het proces is die moord haast bijzaak en gaat het vooral om de persoonlijkheid van de dader die wij nu autistisch benoemen. De openbare aanklager benadrukt het feit dat Meursault bij de dood en de begrafenis van zijn moeder geen enkele blijk gaf van emotie, dat hij de dag daarop met een liefje naar de bioscoop ging om er een film met de komiek Fernandel te gaan zien en dat hij geen berouw toonde na de moord. Het proces handelt dan ook niet uitsluitend om de criminele act maar misschien nog meer over de persoonlijkheid van de dader. In die zin is het ook opvallend dat de naam van het slachtoffer in “L’Etranger” nooit vermeld wordt, het gaat altijd over de “Araab”. En de titel van het boek is duaal. De Vreemdeling slaat zowel op de moordenaar, een vreemde in het Maghrebland als op zijn persoonlijkheid die vreemd is aan de gangbare normen.

En zo leest men in deze prachtige roman dan ook een gelaagde ambivalentie in de houding van de protagonisten en de levensvisie van de auteur. Want Camus vertolkt in “L’Etranger”, binnen het verhaal, de ideeën die hij al eerder in essay’s had gepubliceerd. Het eerste deel van het boek, van de dood van zijn moeder tot na het proces, is een illustratie van zijn filosofische basis, het absurdisme. De tweede helft speelt zich af in de cel van Meursault die wacht op de voltrekking van het vonnis. Hij reflecteert er over de gedachten die hem door het hoofd zweven en die uiteraard ook die zijn van de auteur : het waarom van het leven, het zinloze ervan, het volstrekt negeren van welk religieus gevoel dan ook, kortom alle thesen die het fundament uitmaakten van Camus’ filosofie en die de basis vormen van zijn oeuvre.

De reden om “L’étranger” opnieuw te actualiseren is het verschijnen van een boek van de Algerijnse auteur en journalist Kamel Daoud (1970). Zijn roman “Meursault, contre-enquête”, recent verschenen bij Actes Sud, kan gelezen worden als een spiegelbeeld en verlengstuk van “L’Etranger” al wordt de naam van Camus nergens vernoemd. Maar alleen al door de titel is het evident dat het zal gaan om een soort weerwoord. Het is dan ook de oudste broer van het slachtoffer, Haroun die, avond na avond, aan het woord is en een monoloog voert in een bar in Oran tegen een (fictief) aanwezige intellectueel. die alleen maar luistert . Wat hij vooral wil is een soort eerherstel voor zijn broer die hij onmiddellijk uit de anonimiteit wil halen en hem zijn naam teruggeeft : Moussa Ouled Al-Assasse.

Meursault wordt in dit boek ook de anonieme toehoorder van zijn verhaal. De spîegelbeelden tussen beide romans zijn legio. Al van de eerste beroemd geworden zin bij Camus : ‘Aujourd’hui maman est morte” begint Kamel Daoud “Aujourd’hui M’ma est encore vivante” . Daarmee is onmiddellijk de toon gezet en worden parallellen verder doorgetrokken. De verhouding van Meursault met zijn moeder was zeker niet sentimenteel, hij bracht haar naar een zorgcentrum omdat ze er de nodige hulp zou krijgen die hij haar niet kon geven. Harouns’ moeder is een dominante vrouw die haar overblijvende zoon haast dwingt om samen met haar de waarheid over de dood van haar oudste zoon te achterhalen.

Andere contrasten zijn legio aanwezig in het boek. Zoals de moord die Haroun pleegt op een onschuldige Fransman op de binnenkoer van zijn woningcomplex en waarvoor hij wordt vrijgesproken. Beide boeken zijn complementair en het loont de moeite om het werk van Camus opnieuw uit de kast te halen om de tegenstellingen te ontdekken en te vergelijken. Ook de tekstanalyse is vruchtbaar want Daoud hanteert dezelfde onthechte, haast zakelijke stijl van Camus. Korte zinnen zonder onnodige bijkomstigheden, direct en zuiver. Zoals Macha Sery in Le Monde het formuleert : Een taal die tegelijk klassiek en nieuw is door haar metaforen, densiteit en zintuiglijk, bewonderenswaardig om haar helderheid gemengd met mysterie. Het is Daouds’ eerste roman na enkele korte verhalen. Hij is journalist bij de “Quotidien d’Oran” waar hij al twaalf jaar een veel gelezen kroniek schrijft.

Kamel Daoud, Meursault contre-enquête Editions Actes Sud, Arles ISBN 978-2-330-03372-9

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content