Matthias Depoorter

Biografie Teniers onthult zucht naar adeldom

Matthias Depoorter Matthias Depoorter is recensent Expo.

Emeritus Hans Vlieghe schreef een uitstekende biografie over David Teniers de Jonge.

Kunstschilder David Teniers de Jonge (1610-1690) is nooit echt in de vergetelheid gesukkeld. Zijn oeuvre is relatief goed bestudeerd en gedocumenteerd. Maar wie kent Teniers nog? Hans Vlieghe schreef een uitstekende biografie.

Verstedelijkt Vlaanderen is doorspekt met lanen en straten die naar Rubens, Van Dyck of Jordaens genoemd zijn. De hele zeventiende eeuw wordt door dit triumviraat beheerst. Zo nu en dan stoot men op een Teniersstraat. Vóór u, komende van het Centraal Station, de Antwerpse Meir betreedt, heeft u een Teniersplaats met een aristocratisch standbeeld gekruist. Waarschijnlijk zag u enkel de beeltenis van Van Dyck een beetje verderop.

Naast de gecanoniseerde grootheden spreekt men in de wetenschappelijke literatuur graag over vele zogenaamde “kleine meesters”: Jan Brueghel de Oude, Adriaen Brouwer, Teniers. Dit tijdsgewricht kende een weelde zonder weerga. Brueghel, Snijders of Brouwer doet men met die betiteling overigens geen recht. Ook Teniers heeft de twijfelachtige eer om die titel te mogen voeren.

Kunsthistoricus Hans Vlieghe, emeritus aan de Universiteit Leuven, houdt zich al sinds zijn licentiaatsthesis – inmiddels een halve eeuw – met de aristocratische schilder onledig. Een recente oeuvrecatalogus ontbreekt nog altijd en het materiaal dat voorhanden is, is bevattelijk, maar ontbeert een kritische lezing. Vlieghe schreef voor de prestigieuze reeks Pictura Nova van uitgeverij Brepols een biografie.

Carrièreplanning

In heldere lijnen, met een no-nonsense toon zet hij Teniers’ kunstenaarsleven uiteen. De schilder uit Antwerpen combineerde onvervalst meesterschap met zakelijk instinct, een zeldzaam huwelijk. Al toen hij pas kwam kijken, net door zijn vader opgeleid, zocht hij manieren om de commercieel minder aantrekkelijke kabinetstukken van zijn pa sexy te maken. Inspiratie vond hij bij de rebelse Adriaen Brouwer en diens kroegscènes en oog voor detail. Tezelfdertijd bespeelde hij de kunstmarkt, en werd er almaar bedrevener in.

De ambitieuze Teniers wilde niet alleen een commercieel succes zijn, hij verlangde ook om in de adelstand verheven te worden. Hij smeet met geld en schafte zich verschillende onroerende goederen, zoals het landhuis Dry Toren in Perk nabij Vilvoorde, aan. Zijn huwelijk met Anna Brueghel, dochter van de toen reeds overleden Jan Brueghel de Oude, was een bijkomende stap. Brueghel was een van de oudste schilders van de Antwerpse scène, was verbonden aan het Brusselse hof van aartshertogen Albrecht en Isabella en was een intimus van Rubens.

Bij zijn tweede huwelijk, vlak na het overlijden van Anna, koos Teniers resoluut voor een echtelijke verbintenis met de aristocratische Isabella de Fren. Al die, zij het betrekkelijk onschuldige, carrièreplanning doet hem ijdel overkomen. De geldwolf Teniers trad ook al eens baldadig tegen een concurrent op.

Serieuze literatuur

Zijn belangrijkste professionele zet betrof zijn opname aan het hof van aartshertog prins Leopold-Wilhelm van Oostenrijk, landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden. Teniers coördineerde zijn Theatrum Pictorium: een inventaris van de schilderijenverzameling samengebracht in een boekwerk vol etsen dat fungeerde als een visitekaartje. Het betrof de facto de eerste geïllustreerde collectiecatalogus en het zette de standaard voor de technische beschrijving. Onder impuls van Teniers stichtte men in 1663, in de schoot van het Antwerpse Sint-Lucasgilde, een academie. Teniers, met zijn banden aan het Brusselse hof, bleek de perfecte bemiddelaar.

Vlieghes standaardwerk is geen spannende lectuur. Dit is serieuze literatuur, en zo hoort het ook voor een wetenschappelijke uitgave. Maar David Teniers The Younger. A biography verlangt ook adequaat beeldmateriaal, en geen sullige zwart-wit prentjes.

De gentleman die in 2010 zijn 400e geboortejaar mocht vieren, is een geloofwaardig personage, met gebreken, geworden. Na deze inkijk in ’s mans leven is het tijd voor een oeuvrecatalogus en een tentoonstelling die zijn schilderkunstig vernuft opnieuw op de kaart zet.

Matthias Depoorter

David Teniers The Younger. A Biography
Hans Vlieghe
Pictura Nova XVI
214 pp.
2011, Brepols Turnhout

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content