‘Zieke mensen moet je hun uitkering niet afnemen als ze het werk nog niet kunnen hervatten’

‘Het recht op een ziekteuitkering moet een strikt medische beslissing blijven’, schrijft Liesbet Sommen (CD&V).

Het regeerakkoord voorziet dat langdurig zieken na een aantal maanden ziekte een aanbod krijgen voor een plan tot herintegratie op de arbeidsmarkt. Dat is positief. Maar degene die nog niet klaar is om terug te gaan werken, mag zijn ziekteuitkering niet verliezen. Het recht op een ziekteuitkering moet een strikt medische beslissing blijven. Een sfeertje waarin zieken die het werk niet kunnen hervatten scheef worden bekeken en worden gestraft, is misplaatst.

Het aantal langdurig zieken is de laatste decennia erg gestegen. Tussen 1994 en 2013 kwamen er meer dan een miljoen personen met een ziekteuitkering bij. Het gaat hier om een stijging van bijna 30 procent. De totale bevolking nam in die periode daarentegen maar met ongeveer 10 procent toe.

Vrouwen

Het Rijksinstituut voor Ziekte-en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) geeft hiervoor diverse verklaringen. Zo speelt de vergrijzing of het toegenomen aandeel van ouderen, die vaker ziek worden, zeker een rol. Maar ook de stijging van de pensioenleeftijd voor vrouwen van 60 naar 65 jaar sinds 1997 is een factor.

Vrouwen die het omwille van ziekte niet meer op de arbeidsmarkt uithielden konden voorheen met pensioen gaan, maar moesten zich vanaf dan tot een ziekteuitkering wenden. Daarnaast openden meer vrouwen het recht op zo’n uitkering, omdat dit voortvloeit uit de voorwaarde om gewerkt te hebben; iets waaraan steeds meer vrouwen voldeden.

Back to work

Om de uitgaven voor ziekteuitkeringen onder controle te krijgen, maakte de vorige regering al een ‘Back to work – plan’ op om drempels weg te werken voor arbeidsongeschikten die het werk willen hervatten. Zo werd ervoor gezorgd dat mensen die deeltijds terug aan het werk willen gaan in combinatie met een deeltijdse ziekteuitkering, een minder groot stuk van hun arbeidsloon verliezen. Dat is een aanmoediging om terug actief te worden op de arbeidsmarkt.

De huidige regering heeft in haar regeerakkoord een uitgebreid hoofdstuk gewijd aan de re-integratie van arbeidsongeschikte personen op de arbeidsmarkt. Aan elk van hen zou na een aantal maanden ziekte een ‘herintegratieplan’ aangeboden worden.

Vrijwillig

Het regeerakkoord laat in het midden of het hier om een verplicht herintegratietraject moet gaan, dan wel om een vrijwillig. Anders gesteld: wat met iemand die nog niet in staat is om opnieuw aan het werk te gaan, of die dit nog niet ziet zitten? Kan die dan bestraft worden, bijvoorbeeld door zijn uitkering af te nemen of te verlagen?

Zo lees ik het regeerakkoord in ieder geval niet. Het herintegratieplan moet kaderen in een aanpak die kansen schept; die inspeelt op de resterende capaciteiten van een persoon wiens geschiktheid op de arbeidsmarkt door ziekte is afgenomen. Opnieuw aan het werk gaan, eventueel deeltijds, kan voor een aantal zieken structuur geven aan de dag, een doel, sociale contacten. Vereenzaming kan er mee tegengegaan worden; de ziekte kan positiever evolueren als het gevoel zich nuttig te maken een grotere zelfwaarde genereert.

Sancties

Sancties toepassen wanneer zieke mensen niet kunnen voldoen aan een herintrede op de arbeidsmarkt is daarentegen uit den boze. Mensen die van een ziekteuitkering moeten leven, flirten al voortdurend met de armoededrempel; vaak zitten ze eronder, zeker in het geval van gezinnen met kinderen. Het inkomen afnemen van iemand die niet mee kan in een strak traject om binnen een aantal maanden weer aan het werk te gaan, zou niet humaan zijn.

Bovendien passen dit soort sancties niet in de fundamentele filosofie van de ziekteuitkering: iemand opent het recht daarop, omdat opeenvolgende medische beslissingen aantonen dat deze persoon ziek is. Het recht op een ziekteuitkering mag niet samenhangen met het ingaan op een aanbod tot werk. Daarom kan de uitkering ook niet verlaagd worden wanneer iemand niet geactiveerd kan worden. Daarin verschilt de ziekteuitkering nu eenmaal grondig van de werkloosheidsuitkering.

Alleen een opgeleid medicus kan in nauw overleg met de patiënt zelf, afgestemd op de individuele situatie, beoordelen of een re-integratie op de arbeidsmarkt de gezondheid van deze persoon ten goede kan komen.

Fraude

Wie gemakkelijk uit gaat van fraude op grote schaal in de sector van de ziekteuitkeringen, moet de bestaande procedures er eens op na slaan. Het eerste jaar dat je ziek bent, zit je in het statuut ‘primair arbeidsongeschikt’, dat vandaag al beperkt is in de tijd.

Vanaf je dertiende maand ziekte, ga je over op het statuut ‘invaliditeit’. Waar sinds 1994 30 procent bijkomende primair arbeidsongeschikten worden vastgesteld, doet de werkelijke explosie zich voor binnen de invaliditeit: daar gaat het om een stijging van maar liefst 80 procent van het aantal gerechtigden in dezelfde periode. Ook de laatste jaren zien we die zelfde tendens in de cijfers.

Raad van artsen

Om een uitkering te krijgen in het statuut invaliditeit, dus om voor lange tijd met ziekteverlof te kunnen blijven, moeten diverse artsen een medische beslissing nemen over je dossier. Na de huisarts buigt de geneesheer van het ziekenfonds zich erover. Deze laatste maakt een dossier dat wordt voorgelegd aan een voltallige raad van maar liefst 36 artsen bij de overheid. Deze Geneeskundige Raad voor Invaliditeit (GRI) neemt de beslissing.

Nadien kan je regelmatig worden opgeroepen voor controle, om na te gaan of je wel nog ziek bent. Wie denkt dat er massaal misbruik wordt gemaakt van het ziekteverlof, suggereert eigenlijk dat een hele resem artsen, onafhankelijk van elkaar, op grote schaal foutieve medische beslissingen nemen.

Staatssecretaris

De procedures binnen de GRI werden door de vorige regering hervormd. Misschien is daar nog werk aan de winkel, en moeten fraudegevoelige dossiers nog meer gedetailleerd onder de loep genomen worden.

Wanneer uiteindelijk blijkt dat iemand onterecht ziekteuitkeringen heeft genoten, zal hij deze moeten terugbetalen en kan hem ook een boete worden opgelegd. Daar moeten we onverbiddelijk in zijn. Want misbruik ondergraaft het draagvlak voor het hele systeem. We hebben daar binnen de regering een staatssecretaris voor sociale fraude voor, die zich op deze taak moet toeleggen.