Wouter Van Besien over zijn nieuwe leven als ethisch bankier: ‘Uw bank is een spiegel van uzelf’

Wouter Van Besien: 'Ik was mentaal helemaal klaar voor iets anders.' © Diego Franssens

Anders gaan leven kan ook door uw bank beter te kiezen, vindt Wouter Van Besien. De ex-voorzitter van Groen heeft de nationale politiek verlaten om als ethisch bankier te gaan werken voor de regionale bank VDK. ‘De mensen geven een blanco cheque aan hun bank.’

Wouter Van Besien ziet er nog niet helemaal uit als een klassieke bankier, maar hij praat wel al zo. Of toch als een groene bankier. Wanneer we op het einde van ons gesprek zeggen dat hij als politicus nooit zo gedreven praatte als nu, denkt hij even na. ‘Misschien hebt u wel gelijk. Het is een compleet nieuwe job voor mij. Ik leer ontzettend veel bij en het is ook nog eens razend interessant. In een bank komen veel lijnen uit de samenleving samen. Ik ben blij dat VDK me die kans gaf. De bank nam daarmee toch ook een risico. Mijn politieke verleden zou sommige klanten misschien kunnen afschrikken.’

Wanneer dacht u er voor het eerst aan om uit de nationale politiek te stappen?

Wouter Van Besien: Dat zal ongeveer geweest zijn toen de partijleiding vroeg om de lijst te duwen voor de federale verkiezingen in 2019. Dan weet je dat het slecht kan aflopen. Ik heb dat zonder veel tegenpruttelen aanvaard. Een politiek mandaat is niet iets persoonlijks. De partij gaat voor.

Was u ontgoocheld toen bleek dat u niet verkozen was?

Van Besien: Ik was vooral teleurgesteld over het globale resultaat van Groen. Iedereen dacht dat de partij beter zou scoren. Misschien zijn daar kansen blijven liggen. Maar voor mij persoonlijk had ik er vrede mee. Ik hou van afwisseling in mijn leven, en dus was ik mentaal helemaal klaar voor iets anders.

U bent dus niet in een zwart gat gedonderd?

Van Besien: Ik heb eerst rust genomen omdat ik tijd wilde voor mezelf, om te genieten én om na te denken over mijn toekomst. Dat was een interessante periode. Plots heb je tijd om die stapel ongelezen boeken te lezen.

Zoals?

Van Besien: Ik ontdekte dat ik de voorgaande jaren redelijk wat boeken had gekocht over economie, zoals die van de Franse econoom Thomas Piketty. Auteurs uit de zogenaamde school van de institutionele economen ook, zoals de Noorse hoogleraar economie Arlid Vatn met Institutions and the Environment en Why Nations Fail door Daron Acemoglu and James Robinson. Die economen zeggen dat je markt niet mag zien als iets wat losstaat van de samenleving, zoals veel neoliberalen beweren.

Toen de partijleiding vroeg om de lijst te duwen voor de federale verkiezingen in 2019, wist ik dat het slecht kon aflopen.

Wat hebt u van hen geleerd?

Van Besien: Dat het gaat over regels die de overheid oplegt, maar ook over denkbeelden en normen die onbewust door iedereen zijn overgenomen. Zo is er een sociaal-psychologisch experiment waarbij men deelnemers zogenaamde Public Good Games laat spelen, waarbij men geldjetons krijgt en moet overleggen hoeveel daarvan kunnen worden gebruikt voor groepsaankopen. Twee exact dezelfde spelletjes, maar voor de ene groep heette het The Wall Street Game en voor een andere groep The Community Game. Wat blijkt? In het tweede spel gedragen de deelnemers zich joviaal en solidair. Ze willen meer investeren in de samenleving. Maar in The Wall Street Game gaat het er veel egoïstischer en individualistischer toe. De deelnemers spelen gehaaid. Het is ieder voor zich en minder voor de gemeenschap.

U ging in de politiek om de samenleving te veranderen. Is dat engagement weg?

Van Besien: Dat is net dé reden waarom ik overgestapt ben naar VDK Bank. Lees het boek van de Nederlander Jaap Tielbeke, Een beter milieu begint niet bij jezelf. Die titel alleen al schreeuwde om gelezen te worden. De auteur vindt het belangrijk dat je als individu milieubewust leeft, maar als je het milieu echt wilt redden, is meer nodig. Zoals structurele veranderingen, en daarvoor heb je dan weer hefbomen nodig. Politiek is zo’n hefboom, maar de keuze van een bank evenzeer. Een bank is niet alleen een verlener van een bepaalde service. Ze heeft ook een publieke functie.

Welke?

Van Besien: Als u uw geld in bewaring geeft aan uw bank, doet zij daar van alles mee. Ze leent uw spaargeld uit als krediet aan gezinnen of bedrijven, of ze herbelegt het. Dat heeft een grote impact op onze samenleving, want de bank beslist waar uw geld wel en waar het niet naartoe gaat. Uw geld krijgt zo een hefboomeffect, en daar zijn zeer weinig mensen zich bewust van. Een van mijn opdrachten is om de burgers daarop te wijzen: kies een bank niet alleen omdat ze een goede app heeft, maar ook omdat ze met uw spaarcenten doet wat u belangrijk vindt. Uw geld en uw bank zijn een spiegel van uzelf.

De meeste mensen hebben geen idee wat de bank met hun spaargeld doet.

Van Besien: Ze geven een blanco cheque. Uit een recent rapport over duurzaam beleggen van de Minaraad, een Vlaams adviesorgaan, blijkt dat particulieren vorig jaar 220 miljard euro op één of andere manier belegden. Daarvan ging slechts 22 procent naar duurzame beleggingen. Het is weliswaar een grote sprong voorwaarts van 14,5 procent een jaar eerder, maar het blijft wel een minderheid. 78 procent houdt daar dus geen rekening mee.

Dat zijn beleggingen. Hoe zit het met ons spaargeld?

Van Besien: Dat bedrag is nog groter: ongeveer 250 miljard euro, maar slechts 1 procent daarvan gaat naar duurzame investeringen. Dus als we zelf kiezen waarin we investeren, houden we een beetje rekening met duurzaamheid, en meer dan vroeger. Maar als het gaat over spaargeld, dan laten we onze banken helemaal hun zin doen. Ik vind dat onbegrijpelijk, want het duwt de wereld in een bepaalde richting. Ik zie veel mensen die in hun individuele leven minder vlees eten en naar het werk fietsen om het milieu te redden, en dat is prima, maar ondertussen weten ze niet wat hun bank met hun geld doet.

Wat doet VDK met het geld van haar klanten?

Van Besien: Driekwart gaat naar het verlenen van kredieten aan particulieren en bedrijven. De rest wordt herbelegd in onder meer landenobligaties, maar alleen van landen die bijvoorbeeld alle mensenrechten respecteren, waar de doodstraf is afgeschaft en die het klimaatakkoord van Parijs ondertekend hebben. Wij kopen dus geen Chinese, Indiase, Braziliaanse of Amerikaanse overheidsobligaties, want de VS hebben nog altijd de doodstraf.

De meeste andere Belgische banken doen dat wel.

Van Besien: De lat ligt daar lager dan bij ons. Idem voor bedrijfsobligaties. Wij investeren niet in bedrijven die iets met olie te maken hebben, ook niet in derivaten van landbouwgrondstoffen want dat zijn eigenlijk speculaties op voeding. We investeren wel in bedrijven die arbeidsrechten en milieudoelstellingen respecteren.

Hoe is uw aanwerving verlopen?

Van Besien: VDK Bank is in mijn vizier gekomen toen ik in 2014 het boek Beter schreef. Dat boek was nogal sociaaleconomisch van aard. In de nasleep van de bankencrisis had ik het daarin over het verschil in banken bij ons. Ik heb onder meer een verslag opgenomen over een debatavond waar VDK en Triodos zich duidelijk toonden als banken die het anders aanpakten. Ik heb de ontstaansgeschiedenis van VDK ook altijd straf gevonden. De bank is opgericht in Gent in 1926, de tijd van de opkomende arbeidersklasse die geen rechten en geen sociaal vangnet had. Toen zijn vakbonden spaarkassen gaan organiseren om financiële buffers op te bouwen voor hun klanten. VDK is dus een bank die niet is ontstaan om winst te maken, maar wel om de levensomstandigheden van hun klanten te verbeteren. Eigenlijk is dat nog altijd zo. Het bracht mij ertoe om contact op te nemen met Leen Van den Neste, ceo van VDK Bank.

Veel mensen eten minder vlees en fietsen naar het werk om het milieu te redden. Prima, maar je moet ook weten wat je bank met je geld doet.

En wat zei u in juni van dit jaar tegen haar? ‘Ik ben werkloos, ik zoek een baan?’

Van Besien: (proest het uit) Er was geen vacature. Ik heb me zelf aangeboden en vertelde haar dat ik het liefst in de financiële sector wilde werken omdat die zo richtinggevend is. Ik was ook aangetrokken door VDK omdat deze bank nooit is meegegaan in de neiging tot schaalvergroting en het internationale kapitalisme. Andere banken die net als VDK zijn ontstaan uit de spaarkassen van vroeger, zoals Bacob, deden dat wel en werden later opgeslorpt door het vroegere Dexia, nu Belfius. Daardoor is VDK een regionale bank, vooral geconcentreerd in Gent.

Hoe reageerde ze op uw ‘sollicitatie’?

Van Besien: Het moet een goed gesprek geweest zijn, want enkele maanden later kon ik beginnen als coördinator duurzaam en ethisch beleggen. Die functie bestond daarvoor niet. De verantwoordelijkheid zat verspreid bij de directieleden en diensthoofden. Het is de bedoeling dat ik dat meer gecoördineerd aanpak.

VDK is ook al jarenlang sponsor van AA Gent. Dat moet u als fanatieke supporter van Antwerp FC pijn doen?

Van Besien: (lachend) Ik kan er dit seizoen mee leven. Wij staan boven AA Gent. Ze mogen tweede worden als Antwerp kampioen wordt.

Door de extreem lage rente verliest spaargeld aan waarde. Bent u iemand die op zoek gaat naar dat beetje extra rendement?

Van Besien: Ja, en ik vind dat ook belangrijk. Het is een vooroordeel dat rendement en duurzaamheid tegengestelden zijn.

Het is dus niet verkeerd om te zeggen dat spaargeld iets moet opbrengen?

Van Besien: Nee, en daarom vond ik het ook spijtig dat Triodos, een bank die ik enorm apprecieer, zijn spaarboekjes niet langer gereglementeerd houdt. Het gevolg daarvan is dat de bank niet langer verplicht is om een minimuminterest van 0,11 procent te garanderen.

Je zou kunnen argumenteren: wij beleggen uw geld duurzaam, dus mag dat wat kosten. Biovoeding is ook duurder.

Van Besien: Daar ben ik het niet mee eens. Duurzaam beleggen is niet duurder, integendeel. Er zijn de afgelopen jaren twee metastudies gemaakt door de universiteiten van Hamburg en van Oxford over het rendement van duurzame beleggingen. Daaruit blijkt dat duurzame beleggingsfondsen gemiddeld meer opbrengen. Dat zie je ook tijdens deze coronacrisis. De korven met aandelen in duurzame bedrijven doen het opmerkelijk beter dan niet-duurzame investeringen zoals de luchtvaart, de toeristische sector, oliebedrijven et cetera, die door corona klappen kregen. Een andere reden is dat bedrijven die zich bewust zijn van de zogenaamde ESG-regels (Environment, Social, Governance, nvdr), wendbaarder zijn dan andere. Duurzaamheid en rendement is een goed huwelijk. Onlangs zag je ook dat grote vermogensbeheerders zoals JP Morgan en Deutsche Bank, die samen 9000 miljard dollar beheren, een brief schreven naar energie-intensieve bedrijven zoals Engie en Maersk om te zeggen dat hun klimaatboekhouding niet op orde is. Die doen dat niet vanuit ethische motieven, maar vanuit financiële motieven.

Zou u dit werk voor om het even welke bank kunnen doen?

Van Besien: Ik zie mezelf niet bij een beursgenoteerde bank werken. Dat geeft een dynamiek die niet altijd in de goede richting draait.

Vindt u dat KBC of BNP Paribas Fortis verkeerd bezig zijn?

Van Besien: Dat zeg ik niet. Wel dat ik er niet voor zou willen werken omdat er vanuit de aandeelhouders grote druk wordt uitgeoefend op de werking van de bank. Die aandeelhouders promoten bijvoorbeeld de drang om te internationaliseren. De korte termijn en de hogere winsten zijn daar belangrijk. De dynamiek van de beurs drijft zo’n bank naar een steeds verdere internationalisering, naar schaalvergroting en op den duur naar tot steeds grotere risico’s. Ik vind dat banken zeer voorzichtig moeten zijn met het geld van hun klanten. Het is namelijk niet van hen.

De tsunami aan nieuwe regels die de Europese Centrale Bank oplegt kost zo veel geld dat zelfs de grootbanken erover klagen. Ook de nieuwe technologieën vragen immense investeringen. Kan VDK dat aan?

Van Besien: Dat is niet makkelijk. Maar het bedrijf is heel gezond. Wij zijn geneigd om te zeggen: ‘Same risks, same rules. Different risks, different rules.’ Nu schrijft men regels op maat van de systeembanken, omdat de gevolgen veel te groot zijn als die failliet zouden gaan. Daarom zijn die banken veel minder risicogevoelig. Regionale banken brengen geen systeemrisico met zich mee. Zij zorgen voor zichzelf. En toch moesten ook zij zwaar investeren in de nasleep van de bankencrisis, terwijl ze er geen schuld aan hadden. Integendeel, zij hadden geen staatssteun nodig in 2008, zoals KBC en Dexia. VDK maakte al die jaren winst. Dat zou je moeten belonen, in plaats van hen in dezelfde zak te zetten als de grootbanken.

Als u een bank toch als hefboom voor een betere wereld ziet, zou u ook voor KBC kunnen werken. De kapitalen die deze bank investeert in duurzame fondsen zijn een veelvoud van die van VDK.

Van Besien: Maar die hefboom gaat bij hen voor een stuk de verkeerde kant uit.

Dat spreekt KBC tegen. Als ceo Johan Thijs op roadshow vertrekt en met internationale investeerders spreekt, gaat de meerderheid van hun vragen over duurzaamheid.

Van Besien: In onafhankelijke beoordelingen, zoals de Bankwijzer van Fairfin, scoren de grootbanken duidelijk slechter. Ik blijf erbij dat kleinschaligheid een deel is van de oplossing en niet van het probleem. Als regionale speler heb je te weinig effect, zeggen de grootbankiers, maar onze schaal en ons relatiebankieren maakt ons net sterk. Dát zou aangemoedigd moeten worden, in plaats van het pure transactiebankieren door de grootbanken.

Zal VDK als relatiebankier meer kantoren openhouden? Bij de concurrentie volgen de sluitingen elkaar op.

Van Besien: Nabijheid is voor ons belangrijk. Dat is de fond van onze bankstrategie. We willen onze klanten kennen en met hen een persoonlijke band uitbouwen. En dus zijn er geen plannen om kantoren te sluiten. We hebben er een zeventigtal. De trend gaat eerder naar regionale uitbreiding. Zo hebben wij de voorbije jaren kantoren geopend in West-Vlaanderen, maar ook in Leuven, Mechelen en Antwerpen.

Hoe staat u tegenover de nieuwe effectentaks van de nieuwe regering?

Van Besien: Ik ben uiteraard voorstander van een rechtvaardiger fiscaliteit. Daar kan een effectentaks een rol in spelen. Wij zullen daar straks als bank mee te maken krijgen, maar veel valt er nog niet over te zeggen omdat we de details nog niet kennen. De grote vermogens zitten niet bij ons. We hebben wel enkele rijke of rijkere klanten. Die krijgen dezelfde behandeling als de andere.

Tussen ons: mist u de politiek, als u ’s avonds naar de journaals kijkt?

Van Besien: Niet echt.

Groen zit in de federale regering. U had minister kunnen zijn in plaats van ethisch bankier.

Van Besien: (grijnzend) Bij wijze van spreken wel, ja. Ik volg de politiek natuurlijk nog altijd. Politiek is ook zeer belangrijk. Maar nu ben ik perfect gelukkig bij VDK.

Blijft u gemeenteraadslid voor Groen in de Antwerpse gemeenteraad?

Van Besien: Dat ben ik verplicht aan de vele mensen die voor mij gekozen hebben. Wat daarna zal gebeuren, zien we nog wel.

Wouter Van Besien

– 1971: geboren in Bonheiden

– Studies: Licentiaat sociologie (KU Leuven), Master in Developing Areas Studies (University of Hull)

– 1998-2001: nationaal secretaris van Chirojeugd-Vlaanderen

– 2009-2014: voorzitter van Groen

– Sinds 1 september 2020: coördinator duurzaam en ethisch bankieren bij VDK Bank

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content