‘Wie zich weinig aantrekt van anderen, heeft meer kans op geluk’

© iStock
Tinneke Beeckman
Tinneke Beeckman Moraalfilosofe, columniste en auteur van 'Ken jezelf' (Foto: © Nathalie Samain)

Tinneke Beeckman is filosofe. Voor Knack beantwoordt ze elke week een moeilijke vraag. Deze week: waarom vergelijk je jezelf beter niet met anderen?

Als je wilt weten hoe het met je gaat, is het verleidelijk naar anderen te kijken. Bijvoorbeeld naar leeftijdgenoten: welke job hebben ze, wat kopen ze, waar wonen ze? Dankzij sociale media is vergelijken makkelijker dan ooit. Maar zo’n check geeft weinig inzicht in je eigen leven. Het maakt je evenmin gelukkiger.

Mensen zijn sociale wezens, dus bekijken en beoordelen ze elkaar. Daarbij is de vergelijking sinds de moderniteit nog belangrijker geworden: als de idee van gelijkheid haar intrede doet en ambitieuze burgers hogerop kunnen raken. De Britse politieke denker Thomas Hobbes (1588-1679) geeft een treffende analyse. Volgens hem tracht elke mens zich te handhaven. Daarom wil een mens middelen om zijn positie te verzekeren. ‘Ik stel daarom één eigenschap voorop die alle mensen gemeen hebben: een aanhoudende en rusteloze begeerte naar macht en nog meer macht, die eindigt bij de dood’, noteert Hobbes in Leviathan, zijn meesterwerk over het ontstaan van de moderne staat. Je wilt altijd méér macht, want je moet erop vooruitgaan om je veilig te voelen: je vermogen moet toenemen, je carrière moet in stijgende lijn gaan. In een competitieve omgeving betekent stilstaan achteruitgaan.

Iedereen zit gevangen in hetzelfde spel, in dezelfde permanente ontevredenheid.

Macht is relationeel: jouw toestand hangt af van waar anderen staan. Je kunt je macht dus afmeten door anderen te observeren. Macht heb je, volgens Hobbes, als je over uitzonderlijke geestelijke of lichamelijke vermogens beschikt, als je erg intelligent of bijzonder aantrekkelijk bent. Rijkdom, reputatie en netwerken noemt Hobbes ook geschikte instrumenten om je positie te versterken. Succes is een vorm van macht.

In die visie op het sociale leven bereik je je doelstellingen niet samen met anderen, maar tegen anderen. Mensen hebben elkaar wel nodig en kunnen elkaar inhuren. Als je veel gevraagd wordt, is dat een gunstige zaak: je wordt meer waard als anderen voor jou willen betalen. Jouw macht bepaalt dus je waarde en veel waarde geeft opnieuw meer macht. Waarde is niet absoluut, maar afhankelijk van de behoeften en het oordeel van anderen. Een generaal wordt valabeler in oorlogstijd, bijvoorbeeld.

Hobbes besteedt veel aandacht aan het sociale spel. Zijn analyse verklaart waarom ‘likes’ op sociale media zo gegeerd zijn. ‘Als we met iemands mening instemmen, eren we die persoon.’ Dan heeft die persoon meer invloed, dus meer macht.

Zo’n relationele inschatting leert je echter niets over wat echt waardevol is. De wedloop zelf bepaalt de prijs: iets wordt kostbaarder, duurder naarmate het exclusiever, schaarser is. Het maakt niet uit hoeveel producten er op de markt zijn of hoe prachtig het leven van veel mensen is. Vooral het uitzonderlijke wordt geapprecieerd. In die logica kan de overgrote meerderheid van de mensen nooit een punt benaderen waarop ze gelukkig en tevreden zijn.

Vergelijkingen vervangen daarbij oorspronkelijke, eigen inzichten: je oordeelt zoals anderen oordelen. Je wilt vooral wat anderen begeerlijk vinden. Terwijl je denkt je diepste verlangens na te streven, spiegel je je aan de ander, die juist hetzelfde doet. Iedereen zit gevangen in hetzelfde spel, in dezelfde permanente ontevredenheid.

Wat kun je dan wel doen? Volgens Spinoza streeft de mens inderdaad naar zelfbehoud. Dat is een verlangen naar ‘macht’, zoals Hobbes stelde. Maar wanneer Spinoza ‘macht’ schrijft, heeft hij het over ‘kracht’. Wat die kracht vergroot of verkleint, varieert voor elke mens, voor elk wezen, voor elk ding. Wat dus het beste in jou naar boven brengt, kan grondig verschillen van wat goed is voor anderen. Het is belangrijk om te beseffen hoezeer je vatbaar bent voor wat anderen denken. Maar je leert niets over jezelf door de situatie of de verlangens van anderen te imiteren. Leer dus over jezelf na te denken zonder te vergelijken. Wie zich weinig aantrekt van anderen, heeft meer kans op geluk. En wie steeds nastreeft wat anderen willen, loopt reddeloos verloren.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content