De Staatsveiligheid en militaire inlichtingendienst ADIV stellen voor om de classificatie van geheime documenten na 30 jaar te evalueren.
Geheime documenten over het koloniale verleden of de ‘loden’ jaren tachtig zijn in België niet toegankelijk voor historisch onderzoek, tenzij onder strikte voorwaarden. In de Kamercommissie Binnenlandse Zaken maakten de inlichtingendiensten voor het eerst hun standpunt over declassificatie publiek. Dat is het opheffen van het beschermingsniveau bij documenten die de stempel vertrouwelijk, geheim of zeer geheim hebben gekregen. Sinds 1998 is wettelijk vastgelegd dat zulke documenten enkel mogen worden geraadpleegd door mensen met een veiligheidsmachtiging en als er sprake is van een ‘professionele noodzaak’.
Probleem: een uitgewerkte regeling voor declassificatie bestaat in België niet. Er is alleen een Koninklijk Besluit van 2000 dat zegt dat enkel de overheid die een document heeft geclassificeerd vervolgens het stuk kan declassificeren.
Drie uitzonderingen
Een studie van de Raad van Europa uit 2012 kwam tot de conclusie dat op 19 onderzochte landen er slechts drie waren zonder enige vorm van systematische declassificatie: Turkije, Spanje en België.
Daarom dienden Groen en Ecolo in november 2019 een wetsvoorstel in: een ambtenaar die een document classificeert, bepaalt wanneer de classificatie automatisch vervalt. Na 10 jaar voor ‘vertrouwelijke’, 20 jaar voor ‘geheime’ en 30 jaar voor ‘zeer geheime’ documenten. Op 8 januari volgde de reactie van de Staatsveiligheid en de ADIV tijdens een hoorzitting in het parlement.
‘We zijn er ons van bewust dat een systeem van declassificatie noodzakelijk is en gereglementeerd moet worden’, aldus Florence Oleffe, juridisch adviseur van de ADIV. ‘Maar het principe van automatische declassificatie maakt ons bang. We classificeren niet om controle te ontlopen maar om fundamentele belangen te beschermen.’ Ze benadrukte de noodzaak om sommige informatie lange tijd geheim te houden. ‘Inlichtingendiensten werken rond fenomenen en netwerken die zich over verschillende decennia ontwikkelen.’ Oleffe wees er ook op dat informanten hun leven lang beschermd moeten blijven, net als het personeel van de inlichtingendiensten zelf en hun modus operandi.
We classificeren niet om controle te ontlopen maar om fundamentele belangen te beschermen.’
De Staatsveiligheid bevroeg eind december een aantal Europese zusterdiensten over hun declassificatieregeling. Stafdirecteur Hugues Brulin: ‘Uit onze vergelijkende studie blijkt dat elk van de bestudeerde landen een systeem kent waarbij documenten alleen maar gedeclassificeerd kunnen worden na een evaluatie door de diensten van oorsprong, of soms door voormalige inlichtingenofficieren.’ Brulin wees ook op de vele uitzonderingen die bestaan in landen met een automatische declassificatieregeling. ‘Het wetsvoorstel van Groen/Ecolo is in zijn huidige vorm schadelijk voor de nationale veiligheid. Maar omdat we begrijpen dat de regels verduidelijkt moeten worden, willen we een oplossing aanreiken. We stellen een systeem voor waarbij de behoefte tot declassificatie na 30 jaar wordt geëvalueerd. Wanneer de classificatie behouden moet blijven, moet dat schriftelijk worden gemotiveerd. Twintig jaar na die evaluatie kan dan een nieuwe analyse gebeuren. Dit voorstel stemt overeen met de internationaal gangbare praktijken.’
