Wat als de regering-Michel straks nog maar een vierde van de kiezers vertegenwoordigt?

Dat de peilingen de regeringspartijen niet belonen, is een understatement. Toch blijft de regering-Michel aan zet zolang er geen nieuwe coalitie gevonden is. Maar volgens de vooruitzichten zou die ploeg binnenkort nog goed zijn voor slechts een vierde van de zetels. ‘Een onuitgegeven situatie’, zegt Hendrik Vuye (Vuye&Wouters).

De trends die de provincieraadsverkiezingen en de daaropvolgende peilingen aantonen zijn duidelijk. N-VA gaat achteruit, maar blijft met kop en schouders de grootste partij in Vlaanderen. Groen, Vlaams Belang en PVDA surfen naar winst. CD&V en Open VLD blijven schommelen rond hun resultaat van 2014 en doen het nu weer een tikkeltje beter, dan weer slechter. SP.A verliest altijd in grotere of mindere mate.

Het doet vermoeden dat de federale regeringsvorming niet van een leien dakje zal lopen. ‘Logische coalities’ zijn ver te bespeuren, beproefde samenstellingen zoals een tripartite zouden nauwelijks een meerderheid behalen.

Hoe langer de crisis duurt, hoe relatiever het begrip lopende zaken.

Het staat met andere woorden in de sterren geschreven dat de formatie wel eens enige tijd zal kunnen duren. Vaak wordt dan verwezen naar de recordprestatie van 541 dagen die uitmondde in de regering-Di Rupo. Yves Leterme (CD&V) was toen zelfs langer eerste minister in lopende zaken dan die van een regering met volheid van bevoegdheden.

Maar ook de vorming van de regering-Michel, waarvan het communautaire luikje zoals bekend in de frigo stak, duurde 139 dagen. Daarmee staat die laatste regeringsvorming mee bovenaan het lijstje van langste formaties ooit.

De kans is groot dat de vorming van een nieuwe regering-Michel, regering-Jambon of regering-Calvo ook zo’n lot beschoren is. Wat daarbij soms uit het oog wordt verloren, is dat de huidige regering in die periode gewoon voortdoet.

Zot van het parlement

Op het eerste zicht verandert er niet veel tegenover de huidige situatie. Sinds Charles Michel (MR) het halfrond verliet op 18 december, is de regering ontslagnemend en dus in lopende zaken. Dat betekent dat ze de winkel in het oog houdt. Nieuw beleid op poten zetten, maakt daar geen deel van uit – het parlement is aan zet. Daarom speelden de ministers de afgelopen maanden hun reeds uitgeschreven wetsontwerpen door aan hun partijgenoten in de Kamer, die de tekst indienden als wetsvoorstel.

Al dan niet met de hulp van N-VA passeerden die teksten door de plenaire vergadering. Ter frustratie van de regering werd het parlement soms overijverig. Plots vlogen de ideetjes in het rond, niet zelden vergezeld door een factuur van enkele miljoenen. ‘In 2007, op het eind van mijn periode als kabinetschef van minister van Begroting Freya Van den Bossche, werd ik zot van het parlement. Jarenlang zit je alles te doen om de begroting in evenwicht te krijgen – en dan, vlak voor de verkiezingen, gaan de parlementariërs loos’, zei John Crombez (SP.A) daarover in Knack. De regering is dus met handen en voeten gebonden aan de grillen van de Kamer.

Alhoewel. Uit de hele discussie rond het openstellen van grondwetsartikelen blijkt dat de regering in lopende zaken toch niet zo tandeloos is. Zélfs als ze met een minderheid van 52 zetels op 150 regeert, of zo’n 35 procent van de volksvertegenwoordigers.

Premier Michel beroept zich daarvoor op de grondwet, die stelt dat ‘de Koning’ zijn fiat moet geven aan de lijst met artikelen die Kamer en Senaat opstellen. Die geselecteerde passages zou een volgend parlement dan kunnen aanpassen. De eerste minister interpreteert de grondwet op zo’n manier dat hij eigenhandig bij machte is de lijst tegen te houden of op z’n minst aan te passen.

Sommige parlementsleden, niet in het minst die van N-VA, nemen hem die houding kwalijk. Ze vragen zich af hoe een regering met slechts een derde van de parlementariërs achter zich zo’n drastische beslissing kan nemen.

Uit de jongste peiling van VRT en De Standaard blijkt dat het de komende maanden er niet zal op verbeteren. In de berekening van politicoloog Pascal Delwit (ULB) strandt de huidige regeringscoalitie CD&V-Open VLD-MR op 39 zetels. Dat zijn er nog eens dertien minder dan vandaag. De regering-Michel verschrompelt naar een formatie die slechts een vierde van het parlement vertegenwoordigt.

https://twitter.com/PDelwit/status/1120950437706895360Pascal Delwithttps://twitter.com/PDelwit

Désolé, il y avait une petite erreur dans le tweet précédent.
Voici l’extrapolation en sièges du sondage @lalibrebe – @RTBFinfo.
Comme à l’accoutumée, à prendre avec les précautions d’usage. pic.twitter.com/Qr5z7CxIYJ

— Pascal Delwit (@PDelwit) April 24, 2019

Nu moet er bij dergelijke berekeningen wel een serieuze slag om de arm gehouden worden. Enkele procentpunten verschil in een bepaalde kieskring en de situatie ziet er heel anders uit. Maar het is een understatement om te stellen dat de Zweedse regeringspartijen niet beloond worden voor hun werk.

Dat zorgt voor bijzondere situatie. Tijdens de formatie na 26 mei zal de regering-Michel immers aanblijven – afgaande op de verwachte complexe zetelverdeling mogelijks voor enkele maanden. ‘Een onuitgegeven situatie’, zegt afscheidnemend Kamerlid Hendrik Vuye (Vuye&Wouters) daar over. ‘Het toont maar eens aan hoe taai het Belgisch systeem is. Ook al heeft ze beperkte bevoegdheden, het systeem blijft overleven.’

Gevechtsvliegtuigen naar Libië

Maar is dat een probleem? Volgens politicoloog Nicolas Bouteca (UGent) niet echt. ‘Of de regering in lopende zaken nu 39, 80 of 100 zetels heeft, doet niet ter zake’, zegt hij. ‘Lopende zaken betekent sowieso voorzichtig beleid en eventueel meer samenwerking met het parlement. De ontslagnemende regering beheert het land en neemt geen initiatieven, niet meer dan dat.’

Of de regering in lopende zaken nu 39, 80 of 100 zetels heeft, doet niet ter zake.

Hendrik Vuye plaatst daar wel kanttekeningen bij. Zo zagen we de reeds vermelde demarche van Michel inzake de grondwetswijziging. ‘In 2011 heeft de ontslagnemende regering-Leterme Luc Coene bovendien benoemd als gouverneur van de Nationale Bank. De Raad van State onderschreef die beslissing overigens in een arrest.’

Als klap op de vuurpijl stuurde de regering in datzelfde jaar gevechtsvliegtuigen naar Libië. Ze kon daarvoor weliswaar rekenen op een resolutie die een meerderheid van de Kamerleden goedkeurde, maar strikt gezien was die niet nodig om ten strijde te trekken.

‘Hoe langer de crisis duurt, hoe relatiever het begrip lopende zaken’, zegt Vuye. ‘Op den duur wordt alles dringend.’ Bovendien is er van het begrip ‘lopende zaken’ geen spoor te vinden in de grondwet. De bewegingsruimte staat dus niet in steen gebeiteld.

Hoe dan zullen de partijen na 26 mei, net zoals vandaag, de verkleinde regering-Michel met argusogen volgen. Toch zal een groot deel van de voorzichtigheid afhangen van de goodwill van de regeringspartijen zelf. ‘Het ultieme controlemiddel van het parlement, namelijk de regering tot ontslag dwingen, valt immers weg bij een ontslagnemende coalitie’, aldus Bouteca.

Wil de politieke wereld de onzekerheid zo klein mogelijk houden, dan is een snelle regeringsvorming aangewezen.