‘Waarom wordt de luxe van vrije journalistiek hier zo vaak misbruikt voor mediocriteit?’

‘Voeden de media het debat over ondernemerschap voldoende, of blijven ze te vaak aan de oppervlakte’, vraagt Leo Neels zich af. Hier houdt hij een pleidooi voor een journalistiek die maatschappelijke vooruitgang als ambitie heeft.

Recente grote maatschappelijke wantoestanden kwamen niet aan het licht via Vlaamse media. Die misten, om enkele gevallen te noemen, compleet de zaken L&H, Dexia, Arco, Fortis of Electrawinds. Ze liepen er achter aan. Kritische pers? Waakhond van de democratie? Grote journalistieke aandacht voor het schandaal nadàt het zich had voorgedaan, maar kritische observatie van de maatschappelijke werkelijkheid? Kom toch!

De hoofdredacteur van de Financial Times had, in zijn krant, in april 2009, de moed om het journalistiek falen van zijn krant te benoemen: “We were with our head in the clouds, asleep at the wheel”. Neen, de financiële crisis hadden we niét zien aankomen, we brachten keurig en routinematig verslag maar waren niet in staat gebleken om iets ernstiger of diepgaander te analyseren. Een uitzonderlijke blijk van nederigheid in het journalistiek milieu.

Het verkeerde gevecht

Zou het van de weeromstuit zijn dat media nu de andere zijde opschieten? Dat ze durven, zoals dat heet, maar het verkeerd gevecht kiezen, dat van de snelle voorpagina. Sensationeel maar soms totaal foutief, soms minstens ernstig onevenwichtig. Een kleine greep voorbeelden.

Honderden geneesmiddelen niet werkzaam of onveilig (DS 17 februari 2014): oei, overgeschreven van inmiddels in Frankrijk geschorste artsen. Nooit rechtgezet. Baron Dilip Mehta van Rosy Blue is aangehouden (DS 10 juli 2014): jammer, persoonsverwisseling! Recht van antwoord gepubliceerd. BBI voert onderzoek naar fiscaal misbruik bij Studio100 (DT 23 mei 2014): oei, fiscale administratie zet verkeerd bericht recht. Reynders naar Europa (DM 3 sept. 2014): verkeerd gegokt, het werd Marianne Thyssen. Toprestaurants gebuisd (DS 22 januari 2014): jammer, met 19,5 op 20 waren ze met lof van de jury geslaagd. Uplace vergroot kans op kanker (DM 12 februari 2015): ai ai ai, uit een complexe vergunningsprocedure één gelekt citaat halen van één expert: met zulke analyse moeten minstens alle luchthavens, spoorwegen, grote industriecomplexen, en autoverkopers hun boetiek sluiten.

Aandacht voor ondernemers

Het valt op dat media meer belangstelling hebben gekregen voor de private sector. Ook ondernemingen moeten maatschappelijk verantwoord handelen en zijn verantwoordingsplichtig, dat weten ze vandaag zonder uitzondering. Sommigen hebben het in hun DNA, daar geven media weinig aandacht aan, sommigen leerden het nog niet, dat krijgt veel aandacht, andere leerden het hardleers of spontaan – met wisselvallige media-aandacht.

Consistente en onderbouwde aandacht voor ondernemers en investeringsinitiatieven kan beter – a fortiori in tijden van sociale onrust en agitatie. Wonderlijk hoe snel de notie “de rijken” gemeengoed werd, of vermogenswinstbelasting.

Maar ondernemerschap? Risico nemen? Investeren? Jobcreatie? Voeden media het debat hierover voldoende, of blijven ze te vaak aan de oppervlakte? Denken ze dat ze met radicale wit-zwart-opiniëring complexe thema’s kunnen behappen? Kunnen ze boven de steekvlam van de dag uit, of blijft de bunzenbrander essentieel redactioneel alaam?

Visie, leiderschap en vertrouwen

De échte paradox is dat een samenleving waarin ondernemingen de motor zijn van waardecreatie, ondernemersinitiatief altijd complexer en moeilijker heeft gemaakt, bijna ontmoedigd. Wie gaat de verloren jobs van de vroegere industriële generaties – mijnen, textiel, auto-assemblage – in de toekomst creëren? Waar gaan jongeren van vandaag in de toekomst hùn welvaart vinden?

Het makkelijk verhaal is kritiek op ondernemen, op elk ondernemingsinitatief, daarin excelleren redacties ongetwijfeld. Het moeilijk verhaal is de verzoening van alle maatschappelijke verwachtingen en ondernemingsinitiatieven. Dat verhaal vergt luciede politieke, economische en syndicale leiders, die op hoog niveau van gedachten kunnen wisselen met ondernemers die willen investeren. De sleutelwoorden zijn visie, leiderschap, vertrouwen.

Dossiers bestuderen

Dergelijk klimaat vergt topjournalistiek, en daar ligt een fenomenale vacature voor journalistiek. Steengoede journalistiek, kritische journalistiek. Maar wel journalistiek die geen genoegen neemt met ’n lek hier en ’n ingefluisterde belangenbehartiging daar.

Journalistiek die nog een dossier durft te bestuderen – liefst toch iets meer dan ’n uurtje getelefoneer door een junior redacteur of redactrice. Journalistiek die nog durft te vertrekken van een volwassen inzicht in de beperktheid van de eigen kennisbasis. Journalistiek die nog ambitie toont voor maatschappelijke vooruitgang en oplossingen. Journalistiek die kritische zin kan verzoenen met grondig inzicht in drijvers van welvaartscreatie. Journalistiek die diepe kennis heeft van ondernemersinititiatief, risico en jobcreatie, én van de drijvers van tegenwerking.

Excellentie als streefnorm

Journalistiek die buitensporige grofheid durft te overstijgen ten voordele van een goed gevoed en evenwichtig maatschappelijk debat. We hebben er sporen van en sprankels, maar het is niet de hoofdtoon. Waarom niet?

Nog maar drie weken geleden werd voor zulke mediavrijheid massaal betoogd. Of was het toch maar voor de extremen en de pastiche, en zagen de demonstranten niet het belang van en de moed die nodig is voor degelijke, professionele en toekomstgerichte journalistiek?

Hier bij ons genieten we van onwaarschijnlijk ruime vrijheid voor journalistiek. Die luxe is er, en we zijn daarmee in de top van een kleine minderheid van landen. Waarom wordt die nog zo vaak misbruikt voor mediocriteit, afrekeningen, intentieprocessen en combinaties van halve waarheden en hele leugens? Met excellentie als streefnorm van een redactie is toch niets mis?