Waarom Vlaanderen sans-papiers niet aan het werk wil

Sans-papiers zijn ‘super gemotiveerd’, maar worden vaak uitgebuit, vooral in de bouwsector. © National

Moeten we mensen zonder wettig verblijf in ons land legaal knelpuntberoepen laten uitoefenen? Ja, vindt Jean-Marc Nollet, covoorzitter van Ecolo. Niet iedereen is het daarmee eens.

‘Er zijn 200.000 openstaande vacatures in Vlaanderen, Wallonië en Brussel’, stelt Ecolo-topman Jean-Marc Nollet aan de telefoon. ‘Een groep mensen staat klaar om sommige van die banen in te vullen. Het gaat om mensen zonder papieren die soms al tien jaar in ons land verblijven en vaak in het zwarte circuit in de bouw of de horeca aan het werk zijn. Laat die mensen solliciteren voor knelpuntberoepen. Op die manier zullen ze ook belastingen betalen en bijdragen aan de sociale zekerheid. De Belgische werkgelegenheidsgraad tegen 2030 verhogen tot 80 procent, de doelstelling van de federale regering, zal echt alleen lukken met alle hens aan dek.’

Net zoals de PS pleit Nollet ervoor om mensen zonder verblijfsvergunning, wier aantal wordt geschat op 100.000, de kans te geven hun verblijf via een arbeidscontract te regulariseren.

‘De Europese Commissie heeft een aantal maanden geleden een plan voorgelegd om legale arbeidsmigratie uit landen waar veel van deze sans-papiers vandaan komen, zoals Marokko of Tunesië, te vergemakkelijken. Maar we zouden dus mogelijk wel hun broer, zus, neef of buur binnenhalen, maar geen beroep doen op de sans-papiers die hier al zijn. Terwijl ook dat deel van het potentiële arbeidsaanbod benutten gewoon een kwestie van gezond verstand is. En natuurlijk ook van menselijkheid. Deze mensen uitwijzen zou duizenden euro’s per persoon kosten, en vaak nemen de landen van herkomst hen niet terug. Als ze hier blijven zonder legaal te kunnen werken, worden ze uitgebuit in de ondergrondse economie. En met een loon dat vaak ver onder het minimumloon ligt, vormen ze ook oneerlijke concurrentie tegenover Belgische werknemers die legaal in die sectoren werken.’

We zouden dus wel de Marokkaanse broer, zus, neef of buur binnenhalen, maar geen beroep doen op de sans-papiers die hier al zijn?

Ecolo-covoorzitter Jean-Marc Nollet
Grote personeelstekorten

Arbeidsmigratie is een regionale bevoegdheid, het federale niveau gaat alleen over de verblijfsvergunning. Buitenlanders kunnen toegang krijgen tot onze arbeidsmarkt via wat in het jargon de ‘single permit’ (de gecombineerde vergunning) heet. Die wordt aangevraagd door de werkgever voor iemand in het buitenland en geeft recht op een verblijfs- én arbeidsvergunning. In principe hebben mensen die illegaal in ons land verblijven geen enkele kans om legaal toegang te krijgen tot de arbeidsmarkt. Vooral hoogopgeleide profielen, of eigenlijk mensen die veel verdienen (meer dan 45.000 euro per jaar) raken makkelijk aan een single permit. Ook mensen die knelpuntberoepen uitoefenen – de regionale regeringen bepalen welke beroepen dat zijn – kunnen best vlot naar België komen.

Ondanks grote personeelstekorten in talloze sectoren, denk aan de zorg, de bouw, de horeca, bakkers en slagers en ga zo maar door, is voor Waals minister van Economie Willy Borsus (MR) het regulariseren van illegale arbeidskrachten uitdrukkelijk níét de oplossing. ‘Er zijn 195.059 werklozen in Wallonië, waarvan ongeveer 45 procent al meer dan twee jaar werkloos is. En wij zouden mensen die hier illegaal verblijven in dienst moeten nemen?’ luidde zijn reactie op Twitter.

Toch reageert de Waalse werkgeversorganisatie UWE (Union Wallonne des Entreprises), die eerder ook een oproep ondertekende om mensen zonder papieren legaal te laten werken, gematigd positief op het voorstel van Nollet.

Laetitia Dufrane, expert werkgelegenheid en opleiding bij UWE: ‘Wij vinden dit voorstel het bestuderen waard, als we er goed over waken dat het niet een nieuwe migratiestroom op gang trekt. Maar ook in Wallonië zitten we met een structureel probleem op het vlak van rekruteren. Er zijn 40.000 vacatures waarvoor mensen van vandaag op morgen aan de slag kunnen.’

Dufrane kent uiteraard het argument van de 200.000 Waalse werklozen. Maar, legt ze uit, die zijn doorgaans niet één-twee-drie inzetbaar, in tegenstelling tot sans-papiers, die kunnen helpen bij urgente personeelstekorten. ‘Ze zijn super gemotiveerd om te werken en zijn onmiddellijk beschikbaar.’

Dufrane wijst erop dat de op til zijnde hervorming van de Forem (de Waalse tegenhanger van de VDAB) moet zorgen voor een intense begeleiding van alle werkzoekenden in Wallonië en een betere afstemming van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. ‘Maar dit is een werk van langere adem. Op de korte termijn kan het denkspoor van de sans-papiers een oplossing zijn, voor bedrijven die op zoek zijn naar laaggeschoolde en geschoolde arbeidskrachten. Tijdens de hongerstaking van de sans-papiers in de Begijnhofkerk in Brussel vorige zomer bleek dat twee derde van hen al in het zwart een knelpuntberoep uitoefende.’

Wie pleit voor regularisatie begeeft zich in een politiek mijnenveld.
Wie pleit voor regularisatie begeeft zich in een politiek mijnenveld. © BELGA
Geen sans-papiers

Anders dan haar Waalse tegenhanger is de Vlaamse werkgeversorganisatie VOKA vierkant tegen het voorstel van de Ecolo-voorzitter gekant. ‘Sans-papiers kunnen niet aan het werk worden gesteld’, aldus directeur Communicatie Martine Tayemans per mail. ‘De vergelijking die meneer Nollet maakte met mensen uit Oekraïne gaat ook niet op: Oekraïners hebben een beschermde vluchtelingenstatus en zijn hier legaal.’

Gevraagd of het voor Vlaamse werkgevers, gezien de nijpende krapte op de arbeidsmarkt, toch niet ontzettend handig zou zijn om in sommige sectoren een beroep te kunnen doen op sans-papiers die hier vaak al jaren verblijven en werken, luidt het per kerende post: ‘Nee, Hans (Maertens, gedelegeerd bestuurder bij VOKA, nvdr) was daarover erg duidelijk: geen sans-papiers.’

Sonja Teughels, senior adviseur arbeidsmarkt bij VOKA, verduidelijkt in een telefonisch gesprek dat het thema politiek gevoelig is, ‘ook vanwege het aanzuigeffect dat zo’n regularisatie zou kunnen veroorzaken’ en daarom sowieso ‘niet haalbaar’. ‘Er is weleens discussie geweest tussen de sociale partners over de vraag of het aanvragen van een single permit ook zou kunnen voor mensen die hier verblijven, maar dat gaf toen zo veel commotie dat die deur snel weer is gesloten.’

De werkgelegenheidsgraad in Vlaanderen, die nu ligt op 76 procent, zal volgens Teughels de komende jaren wel boven de 80 procent moeten stijgen om voor heel België de lat van 80 procent te halen. ‘Maar er is nog ruimte’, zegt ze. ‘Vandaag is ook in Vlaanderen een kwart van de beroepsbevolking niet aan het werk. Heel veel werklozen zijn er in sommige stukken van Vlaanderen niet meer te activeren, maar er is een grote groep inactieven, denk aan huisvrouwen, mensen met een leefloon, langdurig zieken. Wij zijn bij VOKA voorstander van meer arbeidsmigratie, ook voor laaggeschoolde profielen en vooral uit andere EU-landen, maar we moeten eerst onze eigen arbeidsreserve activeren. Ik vind het straf dat Wallonië, met 200.000 werklozen, er zogezegd niet in slaagt uit die groep te rekruteren.’

Bij UNIZO, de Unie van Zelfstandige Ondernemers, klinkt eenzelfde geluid. ‘Wij zijn er geen voorstander van om personen zonder wettig verblijf of zonder papieren in te zetten voor knelpuntvacatures’, zegt UNIZO-woordvoerder Gerrit Budts. ‘Een legaal verblijf, al dan niet tijdelijk, blijft voor UNIZO cruciaal om toegang te krijgen tot de arbeidsmarkt. In Vlaanderen zijn er vandaag 150.000 werkzoekenden in bemiddeling en opleiding en daarvan is 44 procent laaggeschoold. Door mensen met een illegaal statuut te laten werken in knelpuntvacatures, ontneem je dus ook kansen aan andere werkzoekenden.’

Collateral damage

Ook in het middenveld, waar bij de vakbonden en verenigingen die werken rond migratie en vluchtelingen heel wat steun is voor het pleidooi van Nollet, zijn er echter organisaties die waarschuwen voor een fausse bonne idée, waarvan de kwalijke neveneffecten voor de betrokkenen groter zijn dan de mogelijke baten.

Regularisatie via werk geeft aanleiding tot mensenhandel, fraude met contracten, valse attesten, spookfirma’s en uitbuiting.

Vlaams Parlementslid Maaike De Vreese (N-VA)

Jan Knockaert, coördinator van FAIRWORK Belgium, de organisatie die de werksituatie van werknemers met een precair statuut of zonder verblijfsrecht wil verbeteren, legt uit waarom hij ‘regularisatie via werk’ een slecht idee vindt. ‘Vooraf: wij zijn van mening dat het migratiebeleid faalt en zijn vóór een vorm van regularisatie voor mensen die hier vanwege de lange procedures en slecht beleid onwettig verblijven. Na de hongerstaking in de Begijnhofkerk vorig jaar heeft 16 procent van de sans-papiers van toenmalig staatssecretaris voor Asiel Sammy Mahdi (CD&V) uiteindelijk toch papieren gekregen. Dat had naar verluidt en officieel niets met de hongerstaking te maken. Maar dat maakt de zaak net zo verontrustend. 16 procent had dus recht op verblijfsdocumenten maar kreeg die niet? En als je dat extrapoleert: 16 procent van naar schatting 100.000 mensen, dat is toch een hele groep, niet?’

Waarom FAIRWORK Belgium dan tegen regularisatie via werk is, heeft te maken met de regularisatiecampagne van 2009. ‘We zagen toen hoe mensen zonder papieren werden uitgeleverd aan vaak malafide werkgevers, die door middel van een arbeidscontract toegang konden verschaffen tot de heilige graal van de verblijfsdocumenten. In ruil daarvoor waren illegale werknemers bereid om qua arbeidsomstandigheden om het even wat te accepteren. Werkgevers eisten vaak ook een paar duizenden euro’s om de regularisatieaanvraag te doen, hielden werknemers vervolgens in de waan dat alles in orde kwam, maar lieten hen rustig verder werken in het zwart. De loonfiches die nodig waren om de aanvraag tot regularisatie te stofferen, kregen die werknemers naderhand nooit. En natuurlijk is een aantal mensen dankzij de campagne van 2009 nu beter af. Maar de collateral damage is veel te groot.’

Volgens Knockaert moet eerst het bestaande stelsel van arbeidsmigratie worden hervormd en ‘arbeidsrechtproof’ gemaakt. ‘Van legale arbeidsmigranten wordt al ontzettend veel misbruik gemaakt, denk aan de arbeiders bij Borealis die via arbeidsmigratie naar hier zijn gehaald. Zorg eerst dat daar het misbruik verdwijnt, voordat je nog heel veel kwetsbare mensen in een systeem duwt waarin arbeidsrechten vaak dode letter blijven.’

Vlaams Parlementslid Maaike De Vreese (N-VA), specialist arbeidsmigratie van de partij, is om principiële redenen tegen het voorstel van de Franstalige linkerzijde – ‘illegaliteit mag je niet belonen’ – maar ook door wat ze meemaakte toen ze op de Dienst Vreemdelingenzaken werkte. ‘Ik heb in 2009 gezien hoe regularisatie via werk aanleiding geeft tot mensenhandel, fraude met contracten, valse attesten, spookfirma’s en uitbuiting, want je maakt mensen door en door afhankelijk van hun potentiële werkgever. Bovendien is het administratief onbegonnen werk. Het doorlichten van die aanvragen is ontzettend arbeidsintensief en tijdrovend, en daarom zo goed als onmogelijk te controleren.’

Politiek mijnenveld

Wie pleit voor een vorm van regularisatie van mensen zonder wettig verblijf, begeeft zich in een politiek mijnenveld. Zeker in Vlaanderen is daarvoor weinig animo en kijkt men liever weg van het probleem. Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole De Moor (CD&V), die bevoegd is voor deze materie, voelt in elk geval niets voor het voorstel om sans-papiers legaal knelpuntberoepen te laten verrichten. ‘Wie naar België wil komen om te werken in knelpuntberoepen is welkom, maar moet wel de procedures volgen. Die procedures zomaar aan de kant schuiven, zal ik nooit doen’, reageert ze. Wel, zegt De Moor, werkt ze aan oplossingen ‘voor wie legaal in België verblijft en wil werken’.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content