Waarom u wél ontslagen kunt worden als u langdurig ziek bent

Zo veel mogelijk langdurig zieken weer aan de slag krijgen: dat was het opzet van de regering-Michel toen ze eind 2016 de re-integratietrajecten voorstelde. Anderhalf jaar later lijkt haar beleid het tegenovergestelde effect te hebben: veel zieke werknemers worden ontslagen, en zijn vandaag én ziek én werkloos.

Als je niet kunt werken omdat je ziek bent, mag je werkgever je niet ontslaan. Dat is toch wat veel mensen denken. In werkelijkheid zijn zieke werknemers in ons land niet tegen ontslag beschermd. Het gevolg is dat duizenden Belgen vandaag tegelijk met ziekteverlof én werkloos zijn. Over hoeveel mensen het precies gaat, valt niet te achterhalen. ‘We weten hoeveel werkzoekende werklozen er zijn en hoeveel Belgen een ziekte-uitkering krijgen’, zegt juriste Miet Vanhegen, die aan het Instituut voor Arbeidsrecht van de KU Leuven werkt aan een doctoraat over de re-integratie van langdurig zieken op de arbeidsmarkt. ‘Maar we hebben geen zicht op hoeveel mensen wegens ziekte weg zijn bij hun werkgever, noch op wat er daarna met hen gebeurt.’ In elk geval hebben zij het ontzettend moeilijk om nog een nieuwe baan te vinden. ‘Ga maar eens solliciteren als er een gat van vijf of tien jaar in je cv zit’, klinkt het. ‘Zeker als je niet in staat bent om nog voltijds te werken.’

Niet dat iedereen die ziek thuiszit zonder arbeidscontract tijdens zijn ziekteverlof is ontslagen. ‘Er zijn ook mensen die al voor ze ziek werden werkloos waren of met tijdelijke contracten werkten. Anderen zijn net uitgevallen doordat ze depressief of overspannen raakten nadat ze werden ontslagen’, zegt Rudy Desiron, adviserend arts van het christelijke ziekenfonds CM. Daarnaast zijn er wel degelijk zieken die hun werk zijn verloren terwijl ze aan het herstellen waren van bijvoorbeeld kanker, aanhoudende rugklachten of een burn-out. Of die op de eerste dag na hun ziekteverlof aan de deur zijn gezet.

‘Wettelijk gezien mag ziekte nooit een reden zijn om iemand te ontslaan’, zegt hoogleraar Anne Van Regenmortel (UA), die gespecialiseerd is in socialezekerheidsrecht. ‘Maar dat wil niet zeggen dat een werkgever het arbeidscontract van een zieke werknemer niet zou mogen verbreken. Dat mag als hij daar een goede reden voor heeft.’ Als de werknemer zijn taken voor hij ziek werd niet naar behoren uitvoerde, bijvoorbeeld, maar ook als zijn langdurige afwezigheid negatieve gevolgen heeft voor de organisatie van het werk. Wel moet de werkgever dan de wettelijke opzeggingstermijn respecteren of een opzeggingsvergoeding betalen. Er is maar één uitzondering op die regel: als een zieke werknemer niet meer in staat is om ooit nog terug te keren naar het bedrijf, kan hij zonder opzeggingsvergoeding aan de deur worden gezet. ‘Daarvoor moet een arbeidsarts beslissen dat de betrokkene definitief ongeschikt is om zijn vroegere job uit te oefenen en dat ook aangepast werk geen optie is’, legt Vanhegen uit. ‘Kan aangepast werk wel nog, dan moet de werkgever op zoek naar een andere job binnen zijn bedrijf. Maar als hij die niet vindt, kan hij het arbeidscontract alsnog wegens medische overmacht beëindigen en hoeft hij dus geen opzeggingsvergoeding te betalen.’

Nu is het lang niet altijd uit onwil dat werkgevers een langdurig zieke geen andere baan kunnen aanbieden. Zeker in kleine bedrijven is dat allesbehalve evident. ‘Als een bouwvakker die bij een klein aannemersbedrijf met vijf personeelsleden werkt geen zware dingen meer mag tillen, kan ik best begrijpen dat daar geen werk meer voor hem is’, zegt Herman Fonck, hoofd van de dienst Onderneming van het ACV. ‘Maar in grote ondernemingen zou dat geen probleem mogen zijn. Toch wordt daar nu vaak anders over beslist. Ik vraag arbeidsgeneesheren weleens wat ze zouden doen met een caissière bij de Colruyt die niet meer staand kan werken. De meesten zouden haar meteen ongeschikt verklaren voor werk bij dat bedrijf. Nu is het wel zo dat de kassabedienden in die winkels moeten rechtstaan, maar er zijn echt wel nog andere functies bij Colruyt.’

Zieke werknemer oproepen

Vroeger mochten werkgevers een zieke werknemer niet door de arbeidsgeneesheer laten oproepen zodat hij eventueel ongeschikt kon worden verklaard voor zijn job. Maar sinds anderhalf jaar kan dat wel. Dat komt doordat de overheid nu zo veel mogelijk langdurig zieken weer aan de slag wil krijgen via zogenaamde re-integratietrajecten. Maar uit cijfers van de christelijke vakbond ACV blijkt dat liefst 68 procent van de mensen die zich aanmelden bij een arbeidsgeneesheer ongeschikt wordt verklaard voor het werk dat ze vroeger deden. In 2017 alleen al waren dat 11.500 mensen. Velen van hen werden ook effectief ontslagen wegens medische overmacht. Zonder opzeggingsvergoeding dus. ‘De vraag is waar al die mensen zullen terechtkomen. Afhankelijk van de graad van arbeidsongeschiktheid kan dat de ziekteverzekering of de werkloosheid zijn’, legt Van Regenmortel uit. ‘Ik vrees in elk geval dat veel van die ontslagen nog een staartje zullen krijgen voor de rechtbank. Veel gevallen van langdurige arbeidsongeschiktheid kunnen immers als handicap worden erkend. Weigert een werkgever redelijke aanpassingen door te voeren om zo iemand aan het werk te houden, dan is dat een inbreuk op de discriminatiewetgeving.’

Personeelslijst uitzuiveren

Waarom willen bedrijven eigenlijk zo graag van hun zieke werknemers af? ‘Soms is dat louter in het belang van dat zieke personeelslid’, aldus Vanhegen. ‘Blijkt dat hij niet meer in staat is om naar zijn oorspronkelijke werkgever terug te keren, dan kan hij beter op zoek gaan naar ander werk. Maar daarnaast willen werkgevers natuurlijk ook zekerheid. Zolang ze niet weten of een werknemer nog ooit terugkeert, kunnen ze hem ook moeilijk vervangen.’ Bovendien kunnen langdurig zieken hun baas nog altijd geld kosten. Hoewel hij hun na een maand geen loon meer hoeft uit te betalen, kunnen sommige extralegale voordelen, zoals de werkgeversbijdrage in de groepsverzekering, wel blijven doorlopen.

De lengte van de personeelslijst bepaalt ook of een bedrijf sociale verkiezingen moet organiseren voor de oprichting van een comité voor preventie en bescherming en een ondernemingsraad. ‘Het is geen toeval dat er net in de aanloop naar sociale verkiezingen seminaries worden georganiseerd waarbij werkgevers leren hoe ze hun personeelsbestand kunnen optimaliseren, zoals ze dat graag noemen’, zegt Fonck. ‘Een van de mogelijkheden is om het contract van langdurig zieke werknemers te beëindigen, en de nieuwe wetgeving heeft hen dat nu nog veel gemakkelijker gemaakt.’

Maar soms is het de zieke werknemer zelf die van zijn werkgever af wil. Door uit eigen beweging naar de arbeidsgeneesheer te stappen, hoopt hij dan om ongeschikt te worden verklaard voor zijn oude job. Vaak gaat het om mensen die heel goed beseffen dat ze nooit meer in dat bedrijf zullen kunnen meedraaien. Als de dokter een rugpatiënt verbiedt om nog op een ladder te staan, kan hij niet veel meer betekenen voor de zelfstandige glazenwasser voor wie hij werkt. Daarnaast zijn er ook mensen met een burn-out, een depressie of andere psychische aandoeningen, die hun contract graag zouden laten verbreken. ‘In veel gevallen hangen die gezondheidsproblemen samen met de bedrijfscultuur’, aldus Herman Fonck. ‘Als mensen zijn bezweken onder stress of werkdruk, zijn ze vaak bang om naar dezelfde werkgever terug te keren. Al vraag ik me af of dat reden genoeg is om iemand definitief ongeschikt te verklaren voor werk in dat bedrijf.’

Daarnaast zijn er ook mensen die ontslagen willen worden omdat ze ondertussen ander werk hebben gevonden of omdat ze na hun ziekteverlof recht willen hebben op een werkloosheidsuitkering. ‘Vroeger kwamen zulke misbruiken frequenter voor’, zegt Vanhegen. ‘Maar nu doet de overheid er alles aan om zulke praktijken in te perken.’

Veel mensen die lang met ziekteverlof zijn geweest, moeten achteraf dus op zoek naar een nieuwe baan. En dat is geen sinecure. ‘Om te beginnen zijn ze het niet meer gewoon om te solliciteren’, weet Vanhegen. ‘Bovendien kunnen ze zelf vaak moeilijk uitmaken wat ze nog kunnen en wat niet. Daarom worden er het best medici bij betrokken die hen duidelijk maken hoe ze weer kunnen beginnen te werken zonder dat hun gezondheid erop achteruitgaat.’ Stappen ze in een re-integratietraject, dan is het cruciaal dat hun zelfvertrouwen gaandeweg weer wordt opgebouwd. ‘Hoe langer mensen thuis zitten, hoe kleiner de kans dat ze nog aan het werk gaan’, zegt dokter Desiron. ‘Al na drie maanden wordt die terugkeer moeilijker. Niet zozeer omdat ze niet meer willen werken, maar omdat ze het niet durven. Zo bang zijn ze dat ze het werk niet meer aan zullen kunnen.’ En dat is natuurlijk ook wat potentiële werkgevers zorgen baart. Wat als ze iemand aannemen die na een maand hervalt en lange tijd thuis moet blijven? ‘Op zich ben je niet verplicht om tijdens een sollicitatiegesprek te zeggen dat je lang ziek bent geweest. Een potentiële werkgever mag ook niet naar je gezondheid vragen’, zegt Miet Vanhegen. ‘Maar als je jarenlang niet hebt gewerkt, roept dat vanzelf vragen op.’

Fiscale voordelen

Het is de bedoeling dat de diensten voor arbeidsbemiddeling van de gewesten langdurig zieken begeleiden in hun zoektocht naar een job. Voor Vlaanderen is dat de VDAB, die zich sterk maakt dat 40 procent van de 15.000 langdurig zieken die ze vorig jaar begeleidde, weer aan het werk is. Maar volgens het ACV zijn die cijfers al te optimistisch. ‘Daar zitten veel mensen tussen die nog in dienst zijn bij een bedrijf, en via de VDAB een opleiding volgden met het oog op een andere job’, zegt Fonck. ‘Als het al amper lukt om 55-plussers die perfect gezond zijn aan werk te helpen, lijkt het me sterk dat het makkelijk gaat bij mensen met gezondheidsproblemen.’

Nu mag een werkgever sollicitanten natuurlijk niet discrimineren op basis van hun gezondheidstoestand, maar dat valt niet altijd te achterhalen. ‘Het spreekt voor zich dat veel werkgevers niet geneigd zijn om mensen in dienst te nemen die misschien weer zullen uitvallen’, zegt Vanhegen. ‘Daarom zou de overheid hen daartoe moeten stimuleren met financiële of fiscale voordelen. Anders krijgen we al die mensen nooit weer aan het werk.’