‘Waarom “Honeyland” u een ongemakkelijk gevoel zal geven – tenzij u gelooft in sprookjes’

‘De makers van “Honeyland” lijken bijenhoudster Muratova achter te laten zoals ze haar aantroffen. Zou het echt?’, vraagt Peter Casteels zich af in zijn column.

In een knalgele bloes wandelt een vrouw een heuvelrug op. Ze stopt voor een steen waarachter zich een bijennest bevindt. Met haar blote handen haalt ze de steen weg, zodat ze met diezelfde blote handen bij de honingraten kan. De honderden bijen die eromheen zoemen, komen zo scherp in beeld dat het als kijker lastig is om niet zenuwachtig heen en weer te beginnen schuifelen, maar Hatidze Muratova verrekt geen spier. De bijen laten haar ook met rust, alsof ze elkaar al vele jaren kennen.

Het was de eerste keer sinds de coronacrisis dat ik in een cinemazaal kwam, maar niet alleen daarom was de opening van Honeyland een van de indrukwekkendste scènes die ik in lange tijd had gezien.

De hele documentaire van Ljubomir Stefanov en Tamara Kotevska, waarin Muratova’s leven wordt vastgelegd, is fabelachtig. Muratova woont met haar moeder in Bekirlija, een afgelegen bergdorpje in Noord-Macedonië waar geen elektriciteit of stromend water is. Ze leven van de honing die zij verkoopt. Die idylle wordt verstoord als Hussein Sam met zijn vrouw en zeven kinderen naast hen komt wonen. Hij begint ook met bijen, om makkelijk geld te verdienen. Hem steken ze natuurlijk wél. Als hij zijn mislukking toegeeft en weer vertrekt met zijn familie, heeft hij ook de bijen van Muratova verjaagd. Zij blijft wanhopig achter met haar zieke moeder.

Honeyland was aan het begin van dit jaar als documentaire én als internationale film genomineerd voor de Oscars. In de pers vielen de termen ‘sprookje’ en ‘parabel’ al. De makers willen ook het liefst dat de kijkers vergeten dat het om een documentaire gaat – Honeyland ziet er helemaal als een gescript drama uit en van documentairetechnieken wordt amper gebruikgemaakt. Naarmate de tijd verloopt, wordt die afwezigheid – tenminste voor kijkers die niet in sprookjes geloven – alleen maar ongemakkelijker. Het is helder wat de komst van Sam heeft aangericht, maar dat de komst van een hele filmploeg geen enkel effect had op het verstilde leven van Muratova is moeilijk te geloven. Tijdens de opnames verbleven zes crewleden in haar buurt, en er werd over een periode van drie jaar gefilmd. Hoe heeft haar dat veranderd? Ze kwamen langs om haar dappere bestaan in de natuur vast te leggen, maar registreren uiteindelijk, zonder commentaar, ook de verwoesting van haar inkomen.

Op het einde wordt Muratova eenzaam in een sneeuwlandschap gefilmd. De makers lijken haar achter te laten zoals ze haar aantroffen. Zou het echt? Misschien wel, maar het was alleszins geloofwaardiger geweest als er in Honeyland gewoon werd geacteerd.