Waarom de pers niet loog over de cijfers van Van Overtveldt

Uit nieuwe cijfers van de FOD Financiën blijkt dat de schatkist vorig jaar zo’n 109,4 miljard euro zag binnenkomen. Goed nieuws voor minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA), die daarmee net boven de begrotingsdoelstellingen uitkomt. Tenminste: de doelstellingen die al 1,3 miljard naar beneden waren bijgesteld.

‘J’en ai marre,’ zo kopte Financiënminister Johan Van Overtveldt (N-VA) in september nog op zijn eigen website. De minister had het gehad met de voortdurende beschuldigingen dat hij en zijn kabinet niet konden tellen en dat hun cijfers niet klopten. ‘De cijfers kloppen inderdaad niet,’ zo klonk het – een probleem waarvoor de minister wees naar een systeemfout van constante overschatting aan de inkomstenzijde.

Het was dan ook een hele opsteker toen N-VA dit weekend met trots kon communiceren dat de inkomstendoelstellingen voor 2016 dit keer netjes gehaald werden. Wat de partij er niet bij vertelde, is hoe die doelstellingen tot stand kwamen.

In november 2015 werden de te verwachten fiscale inkomsten voor 2016 nog vastgelegd op 110,742 miljard euro. Na begrotingscontroles in mei en het najaar van 2016 werd dat doel bijgesteld tot 109,427 miljard – 1,3 miljard lager dan initieel begroot dus. Uit de geüpdatete cijfers van de FOD Financiën blijkt nu dat de werkelijke inkomsten strandden op 109,447 miljard euro, nagenoeg het bedrag waar de regering na twee begrotingscontroles van uit ging. Het klopt dus dat de doelstelling gehaald werd, net zoals het ook klopt dat de het kabinet-Van Overtveldt er 1,3 miljard naast zat. Het hangt er maar van af waarmee je wilt vergelijken: de eerste schatting, of de laatste schatting. Vanzelfsprekend gebruikt de oppositie het slechtste cijfer, en N-VA het beste cijfer – zo gaat het politieke spel nu eenmaal.

‘De feiten’

N-VA lanceerde eerder deze maand nog een filmpje op sociale media waarmee voluit de aanval werd ingezet op de pers en de berichtgeving over de inkomsten. Enkele krantenkoppen rollen over het scherm, genre: ‘Fiscale inkomsten vallen wéér tegen’, ‘Van Overtveldt misrekent zich’, en ‘Van Overtveldt maakt misrekening van 1,3 miljard’. Waarna het filmpje de vraag stelt: ‘Neemt u dit zomaar voor waar aan? Of kijkt u liever naar de feiten?’ De teneur is duidelijk: de mainstream media nemen een loopje met de waarheid, N-VA vertelt u hoe de vork echt in de steel zit.

Begrote fiscale inkomsten 2016 = gerealiseerde fiscale inkomsten 2016. Dát zijn de feiten. @jvanovertveldt pic.twitter.com/Fud1GtWpuD

— N-VA (@de_NVA) February 4, 2017

Opvallend genoeg blijken amper drie weken na de lancering van het filmpje de leugens uit de pers niet zo ver van ‘de feiten’ blijken te liggen. De fiscale inkomsten liepen inderdaad op verschillende begrotingsposten mank, en de doelstellingen werden uiteindelijk gehaald door een surplus op een aantal onverwachte plaatsen in de tabellen. Bovendien bleek de originele raming er inderdaad 1,3 miljard naast te zitten. Zoals gezegd: het hangt er maar van af waarmee je vergelijkt.

Dat N-VA al langer in een haat-liefdeverhouding zit met de grote mediaspelers, is bekend. Maar het staat een partij hoe dan ook vrij zelf haar verhaal naar buiten te brengen langs de eigen kanalen. Naast de foute krantenkoppen legt N-VA in het filmpje daarom zijn eigen cijfers voor: ‘De begrote fiscale inkomsten voor 2016 waren 109,427 miljard euro. De gerealiseerde fiscale inkomsten voor 2016 waren 109,623 miljard euro’.

Het eerste cijfer is dus de naar beneden bijgestelde doelstelling van eind 2016. Het tweede cijfer, zo blijkt, klopt gewoon niet. De gerealiseerde inkomsten werden dus drie weken geleden – toen het filmpje gelanceerd werd – met zo’n 200 miljoen euro overschat. Een cynicus zou kunnen stellen dat de media op dat moment dichter op ‘de feiten’ zaten dan de partij die zelf de minister van Financiën levert en dus een rechtstreekse lijn heeft naar de meest recente cijfers.

Pleidooi voor voorzichtiger schattingen

Dat de minister enkel naar de eerste begrotingsdoelstellingen moet kijken, is anderzijds ook een al te eenvoudig verwijt van de oppositie. Begrotingscontroles en -aanpassingen gebeuren bij iedere regering. Bovendien is absurd te denken dat een regering een jaar op voorhand precies kan voorspellen hoe de financiële situatie zal evolueren. Zo was er eind 2015 nog geen sprake van de aanslagen in Brussel of de brexit, twee gebeurtenissen die erg zwaar gewogen hebben op de economische conjunctuur.

Met bijsturingen is op zich dus niks verkeerd. De vraag is vooral of die voorzien kunnen worden. Dat was ook exact waarover Van Overtveldt zich druk maakte op zijn website: overschattingen van de inkomsten, ook al weet je dat de werkelijkheid zo goed als zeker minder fraai zal zijn.

Je mag dus verwachten dat de federale regering dit jaar kiest voor een nuchtere, voorzichtige voorspelling van de financiën…

Het loont de moeite om de proef op de som te nemen, en in detail kijken naar een element uit de begrotingstabel: de roerende voorheffing, kort gezegd de inkomsten die de staat krijgt door belastingen op dividenden en spaargelden. Om die te analyseren, bestuderen we eerst even de cijfers van 2016.

• Initiële schatting (eind 2015) van de roerende voorheffing in 2016: 5,354 miljard euro
• Aangepaste schatting (najaar 2016) van de roerende voorheffing in 2016: 4,605 miljard euro
• Werkelijke inkomsten roerende voorheffing in 2016: 4,342 miljard euro

Bij de eerste begrotingsopmaak voor het jaar 2016 werd de roerende voorheffing vastgelegd op 5,3 miljard. Zoals de cijfers laten zien, zou er uiteindelijk een goed miljard minder geïnd worden: 4,3 miljard. Met andere woorden: op dit vlak deed de economie het veel minder goed dan verwacht. Zelfs bij de laatste begrotingscontrole ging de regering er nog van uit dat de roerende voorheffing 4,6 miljard zou opbrengen (een verschil van zo’n 263 miljoen). Het verschil tussen de laatste voorspelling en de uiteindelijke werkelijke inkomsten toont aan dat ook eind 2016 de inkomsten uit de roerende voorheffing slabakten.

De cijfers lijken zo het pleidooi van minister Van Overtveldt netjes te ondersteunen: we moeten conservatiever en realistischer durven zijn in onze schattingen.

Net daarom is het zo opvallend dat de roerende voorheffing voor 2017 geschat wordt op 5,469 miljard. 1,1 miljard meer dan in 2016, een stijging met meer dan een kwart op een jaar tijd. Nochtans tonen de cijfers dat eind vorig jaar de roerende voorheffing nog minder opbracht dan verhoopt.

Voorlopig is het koffiedik kijken of die doelstelling realistisch is, maar experts verwachten alleszins dat dat cijfer tegen november flink naar beneden bijgesteld zal worden. En dan voeren media en politiek ongetwijfeld weer dezelfde discussie. Er is niks mis met het spanningsveld tussen pers en machthebbers – al doet u er goed aan te beseffen dat wanneer een politieke partij De Feiten predikt en de media als leugenaars te kijk zet, er zo goed als zeker een addertje onder het gras zit.