Dichter en schilder William Blake was niet de meest subtiele kunstenaar, maar als kampioen van de verbeelding kende de robuuste romanticus zijn gelijke niet. Een nieuwe expo in Tate Britain heet u welkom in diens wondere wereld van engelen en demonen.
Rebel. Radical. Revolutionary.’ De affiche van de nieuwe William Blake-tentoonstelling in het Londense Tate Britain schuwt duidelijk de grote woorden niet. Maar wie denkt dat het om een gladde poging gaat om de iconische Britse dichter en schilder een hedendaags elan te geven voor deze brexittijden, zal zijn mening moeten herzien. Blake was wel degelijk een rebel, radicaal en revolutionair. Niet alleen was hij een artistieke vrijheidsstrijder die zijn eigen poëtica en iconografie samenstelde en zijn extatische visioenen zowel in verzen als in beelden vatte. Hij was ook een overtuigd antikolonialist, antiracist en pacifist wiens beroemde gedicht Jerusalem uitgroeide tot het onofficiële volkslied van Engeland, ook al riep het op tot revolte, supporterde hij voor de revolutionairen van over het Kanaal en diende hij ooit een nacht in de cel door te brengen wegens … hooliganisme.
Sommige beelden zijn zo over the top, met hun anabool opgefokte engelen, demonen, Bijbelse en mythologische figuren, dat ze flirten met de pastiche.
Hoewel hij nooit en vogue was bij het establishment, door de critici als een razende gek werd aangezien en in 1827 stierf in anonimiteit, behoort Blake al tientallen jaren tot de Britse canon. Dat heeft de excentrieke handelaarszoon, die ‘werkte voor de toekomst’, vooral te danken aan zijn vaak episch lange gedichten. Zijn bekendste bundel, Songs of Innocence and of Experience uit 1794, is een van zijn ‘ illuminated books’, zoals hij zijn geïllustreerde werken doopte, refererend aan de verluchte manuscripten uit de middeleeuwen. Toch verdiende Blake hoofdzakelijk de kost als graveur en illustrator, maar dan vooral van andermans werk, aangezien dat van hem te boek stond als té uitzinnig en té hermetisch.
Cerebrale bodybuilder
Dit retrospectief met meer dan 300 chronologisch geordende tekeningen, schilderijen, etsen en boekfragmenten wil dat historisch gegroeide beeld graag bijsturen. Wat meteen opvalt, is het bescheiden formaat van Blakes grootse, visuele visioenen. Kijk naar The Ghost of a Flea, een bizar creatuur dat verscheen tijdens een nachtelijke seance. Kijk naar zijn bevreemdende portret van Newton, die als een cerebrale bodybuilder gekneld zit binnen het frame. Kijk naar The Ancient of Days, dat de machtige Urizen voorstelt, zijn ingebeelde incarnatie van recht en rede. Of kijk naar zijn Albion Rose waarmee deze expo triomfantelijk opent, zijn psychedelische poging om de stichting van Groot-Brittannië een eigen mythische invulling te geven die het enge nationalisme ontstijgt.
Het zijn taferelen die een hele kosmos oproepen, ook al zijn ze soms maar een tiental centimeters groot. Naar eigen zeggen wilde Blake je een ‘wereld in een korrel zand doen zien’ en ‘oneindigheid in een handpalm doen passen, en eeuwigheid in een uur’, iets waar hij, in tegenstelling tot zijn romantische tijd- en landgenoten Constable en Turner, geen metersbrede canvassen voor nodig had.
Het zijn werken waarin de passie het wint van de finesse, en de bezieling op de bekwaamheid. ‘Het probleem met Blake is dat hij niet kon tekenen’, haalde de laatromantische connaisseur Jonathan Wordsworth ooit venijnig uit. En inderdaad: je moet zelf ook al in trance zijn om te beweren dat Blake, die weliswaar even aan de Royal Academy studeerde maar algauw in botsing kwam met zijn conservatieve docenten, even technisch begaafd was als zijn grote voorbeelden Michelangelo en Rafael.
Naar eigen zeggen wilde Blake je een ‘wereld in een korrel zand doen zien’.
Sommige beelden zijn zo over the top, met hun anabool opgefokte engelen, demonen, Bijbelse en mythologische figuren, dat ze flirten met de pastiche. Andere kunnen zo dienen als platenhoes voor een foute heavymetal- of progrockband. Maar hoe onacademisch en onaards ze ook ogen: ze zijn intrigerend, bedwelmend, volstrekt uniek en hun tijd vooruit. Veel moeite hoef je niet te doen om er profetische visioenen van het expressionisme, het surrealisme en desnoods ook de koortsdromen van Aldous Huxley, Alan Moore, Philip K. Dick, David Lynch en andere geestverwanten in te ontwaren.
Ongefilterde verbeelding
Als er één domein was waarop Blake zijn hooggeachte collega’s Constable en Turner niet alleen overtroefde, maar simpelweg omverblies, dan was het wel op dat van de pure, ongefilterde verbeelding. De kunst die hij creëerde, was niet alleen rebels in de zin dat ze de fricties van zijn napoleontische tijd opzoog, met zijn geweld, armoede, ideologische conflicten en opkomende industrialisatie. Ze was ook revolutionair omdat ze ontsproot aan het brein van een radicale individualist die zich wilde ontvoogden van traditie, kerk en staat, ook al kon Blake dat alleen dankzij enkele bemiddelde bewonderaars die hem sponsorden, én dankzij zijn vrouw Catherine Boucher, die veel van zijn prenten inkleurde en afwerkte.
Dat de enige expo die hij tijdens zijn leven organiseerde – niet in een museum of galerie, maar nota bene in de breigoedzaak van zijn ouders in Soho – uitdraaide op een fiasco, hoeft daarom niet te verbazen. Slechts enkele nieuwsgierigen kwamen opdagen, geen enkel werk werd verkocht en de enige recensie die erover verscheen, maakte gewag van ‘het werk van een onfortuinlijke gek’. Al zal Blake mogelijk toen al een visioen hebben gehad over deze even fascinerende als fabuleuze overzichtstentoonstelling in Tate Britain, precies 191 jaar nadat hij weer in de nevelen van de eeuwigheid is verdwenen.
‘We all live in the gutter, but some of us are looking at the stars’, pende die andere Britse excentriekeling Oscar Wilde ooit. Niet Blake. Die keek recht de oerknal in.
William Blake, Tate Britain, Londen, nog tot 2 februari 2020 Met dank aan Eurostar
William Blake
– 1757: geboren in Londen als zoon van handelaars in gebreide goederen. Zijn ouders ondersteunen zijn artistieke ambities en moedigen hem aan om tekenles te volgen.
– Gaat slechts tot zijn tiende naar school en wordt daarna opgeleid als graveur.
– 1794: publiceert Songs of Innocence and of Experience, wat zijn bekendste dichtbundel zal blijken.
– 1819: organiseert zijn enige expo met tekeningen en gravures in de zaak van zijn ouders. Het blijkt een fiasco en zijn werk wordt omschreven als dat van een ‘onfortuinlijke gek’.
– 1827: overlijdt in Londen in anonimiteit.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
