‘Vlaamse porno toont een groezelig beeld dat niet spoort met ons zelfbeeld’

Van Vlaamse porno tot het rokerige volkscafé: Petites Mythologies Flamandes is een geestig en snedig portret van de Vlaming.

In Franstalig België is Petites Mythologies Flamandes verschenen, een vertaalde en licht herwerkte versie van het in 2014 gepubliceerde boekje Kleine Vlaamse Mythologieën. Daarin lijsten hoogleraar in de letteren Jan Baetens (KU Leuven) en professor theaterwetenschappen Karel Vanhaesebrouck (ULB) niet alleen enkele mythes over Vlaanderen op, ze doorprikken ze ook. Al is het niet de bedoeling om de draak te steken met Vlaanderen, benadrukt Jan Baetens. ‘De focus ligt op hoe de Vlaming naar zichzelf kijkt en over zichzelf denkt. Wij proberen aan te tonen dat het beeld niet altijd overeenstemt met de realiteit.’

Wij willen met dit boekje niet de spot drijven met Vlaanderen, maar oproepen om nuchter naar onszelf te kijken.

Zo bestaat het idee dat in Vlaanderen alles keurig georganiseerd is en de overheid altijd goed werkt. ‘Dat contrasteren we met het anarchistische van het dagelijkse leven hier. Bijvoorbeeld de manier waarop de Vlaming zich ontspant, in bedampte volkscafés met vergeeld behang, of hoe hij zijn huizen bouwt – rommelig, de ene koterij na de andere.’

Baetens en Vanhaesebrouck zien dat contrast ook in de manier waarop de Vlaming met pornografie omgaat. ‘Daaruit komt een groezelig beeld naar voren dat niet spoort met ons cleane zelfbeeld’, zegt Baetens. ‘We baseren dat hoofdstuk op een fotoreportage van een seksbeurs. Die toont haarscherp dat het dagelijkse leven absoluut niet overeenstemt wat verkocht wordt door iets als Temptation Island. Daar komen “mooie”, zelfs “perfecte” lichamen in actie.’

De auteurs zien er een metafoor in voor wat zij ‘het topverhaal over Vlaanderen’ noemen. ‘Dat staat symbool voor de meest Vlaamse der Vlaamse mythologieën van het moment, met name onze zelfoverschatting. We doen alsof wij in het ideale land leven, een model voor van alles en nog wat. Je hoeft enkel naar de staat van ons onderwijs te kijken om te weten dat het niet klopt. Het is hier veel minder “top” dan we denken.’

Permanent succesverhalen ophemelen is sociaal en ideologisch zeer gevaarlijk.

Daar is ook niets mis mee, onderstreept de hoogleraar. ‘Het is erg eenzaam aan de top. Je kunt ook geen samenleving bouwen op het idee dat je top moet zijn. Dat genereert onnodige spanningen. Permanent succesverhalen ophemelen is sociaal en ideologisch zeer gevaarlijk, alleen al omdat het niet klopt.’ Baetens past voor het verwijt dat hij een nestbevuilende intellectueel zou zijn. ‘Wij willen met dit boekje niet de spot drijven met Vlaanderen, maar oproepen om nuchter naar onszelf te kijken. We pleiten voor een nieuwe mix van bescheidenheid en een meer internationale kijk op Vlaanderen.’

De lezer die weleens de taalgrens oversteekt, zal opmerken dat veel van de zaken die Baetens en Vanhaesebrouck beschrijven, ook heel Waals aandoen. Neem de koterijen en de volkscafés. Baetens knikt. ‘Koterijen zie je niet in Duitsland of Nederland, wel nog in Wallonië. Het spreekt voor zich dat wie het boek leest, eindigt met het idee dat heel wat typisch Vlaamse zaken in feite typisch Belgisch zijn. Maar sommige mensen geven daar een Vlaamse draai aan. Soms op een koldereske manier.’

Het boekje is dan ook een uitnodiging om na te denken over wat we gemeenschappelijk hebben, zegt Baetens. ‘Ook – en dat is een heikel punt in Wallonië – om een positiever beeld te krijgen van Brussel. Als er iets is wat wij delen, dan wel wantrouwen tegenover Brussel. Een Luikenaar of Namenaar is even allergisch voor Brussel als een inwoner uit Hamme of Brasschaat.’