‘Vanaf welk moment wordt maatschappijkritiek het aanzetten tot geweld?’

‘De vernieuwde veiligheidsstrategieën om lone wolves tijdig te detecteren en arresteren omvatten grote uitdagingen’, schrijven Montasser Alde’emeh en Werner de Saeger.

Sinds de terroristische moordpartijen van Anders Behring Breivik in Noorwegen in juli 2011 is er een verscherpte aandacht voor inheems geweld door radicaal rechtse ‘eenzame wolven’, vaak aanhangers van white supremacist gedachtengoed. Sindsdien is het fenomeen sterk gegroeid en de laatste maanden zagen we aanslagen die in niets onderdoen voor de bloedige IS-aanslagen van de voorbije jaren; de terror in Christchurch (Nieuw-Zeeland) in maart jongstleden en in Texas dit voorbije weekend zijn tekenend voor de verregaande dubbele ideologische polarisering.

In het voorbije jaar werden er in de VS een honderdtal arrestaties verricht in extreem-rechtse milieus, en de Amerikaanse inlichtingendiensten werken momenteel op een kleine duizend potentiële dossiers van inheems terrorisme. Binnenlands contraterrorisme is daarmee een veiligheidsprioriteit geworden. In het westen, zowel in Europa als in sommige delen van de Verenigde Staten, zijn maatschappijmodellen en de daarbij horende politieke beeldvorming ernstig gewijzigd tijdens de voorbije decennia. Pluralisme is vandaag een vaststaand en onuitwisbaar feit, en de evolutie naar een gekleurde, multireligieuze, en etnische diverse samenleving zal in de komende jaren enkel versnellen.

‘Vanaf welk moment wordt maatschappijkritiek het aanzetten tot geweld?’

Het is niet onlogisch dat in zulke sterk veranderende omstandigheden een aantal individuen en groepen moeilijkheden ondervinden om de nieuwe maatschappelijke kaders te aanvaarden. Of het nu gaat om immigratie in het zuiden van de VS of om de islamitische aanwezigheid in Europa: in essentie gaat het om veranderingen aan de traditionele samenleving die begrijpelijk enige weerstand oproepen. Die weerstand is tot op zekere hoogte legitiem, maar de gewelddadige reactie vanuit een radicale visie die de evolutie naar een pluralistische samenleving weigert te aanvaarden staat uiteraard ver af van verantwoorde maatschappijkritiek.

Net als de grote menigte moslims die vreedzaam en constructief leeft in het westen niet verantwoordelijk gehouden mag worden voor de daden van gewelddadige radicale groeperingen en individuen, zo mogen we ook degenen die de huidige maatschappelijke evoluties bekritiseren niet brandmerken. Een volwassen democratisch systeem moet uiteenlopende ideologische visies kunnen herbergen, ook al lijken die op het eerste zicht niet te passen in de huidige samenlevingstendens. Het bijzonder delicate aspect ligt echter in het feit dat het erg moeilijk is om te bepalen wanneer bepaalde denkbeelden, gedachtegoed, of ideologische stromingen, de basis worden voor terroristisch geweld. Vanaf welk moment vormt maatschappijkritiek in feite het aanzetten tot geweld?

Vandaag beseffen we dat oproepen tot geweld beter meteen verwijderd worden van het internet. Maar doen we best hetzelfde met equivalente oproepen vanuit andere ideologische stromingen? Technologisch is er veel mogelijk, en grote socialemediasites doen tegenwoordig hun deel; zo verwijdert YouTube geregeld filmpjes van haatpredikers. Het verwijderen van online fora die extreemrechtse jongeren aansporen tot een passage à l’acte lijkt aangewezen; maar dan nog zal bepaald moeten worden wanneer een aantal stellingnames een aanvaardbare uitlaatklep zijn, en wanneer iets strafbaar of onaanvaardbaar is.

De grenzen van meningsvrijheid zijn niet zo evident te bepalen en rechters en raadsheren hebben het vaak moeilijk om op dat vlak knopen door te hakken. Eens te meer ligt er een grote verantwoordelijkheid bij politici: het zijn hun beslissingen die geleid hebben tot het maatschappijmodel waarin we vandaag verkeren, het is dan ook aan hen om met initiatieven te komen die de huidige en toekomstige diversiteit enigszins stroomlijnen. Ook van hen kan men niet verwachten dat ze ons een volledige veiligheid garanderen, maar een brede sociale cohesie op duurzame wijze bestendigen is één van de grootste uitdagingen voor beleidspolitici in de nabije toekomst.

De dreiging van terreur is vandaag meer dan ooit multifacettair, dynamisch, en complex.

De vernieuwde veiligheidsstrategieën om lone wolves tijdig te detecteren en arresteren omvatten grote uitdagingen: de profielen en werkwijzen van extreem-rechtse terroristen zijn discreter en onvoorspelbaarder dan die van islamistische daders. Het meest rationele is wellicht om te stellen dat ideologisch-geïnspireerde terreur vandaag en in de nabije toekomst een constante is, eender in welke hoek het geweld zijn oorsprong vindt. De dreiging van terreur is vandaag meer dan ooit multifacettair, dynamisch, en complex.

Montasser Alde’emeh is islamoloog en arabist en is verbonden aan de onderzoeksgroep History of the Fundamentals of Islam (KU Leuven).

Werner de Saeger is jurist en theoloog en doceert aan de Hogeschool PXL en de universiteit van Cambridge.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content